Pandemia wirusa grypy po raz ostatni wystąpiła w latach 2009-2010. Każdego sezonu w Polsce odnotowuje się kilka milionów zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę. Wirus grypy powoduje zagrożenie dla zdrowia populacji na całym świecie. Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła Globalną Strategię Grypy na lata 2019-2030, podkreślając rolę profilaktyki. Skutecznym działaniem w zakresie profilaktyki grypy są szczepienia. Szczepienia przeciw grypie w Polsce należą do grupy szczepień zalecanych, uwzględnionych w Programie Szczepień Ochronnych. Adekwatność i efektywność zdrowotna szczepionki wskazuje na optymalizację kosztów opieki nad osobami starszymi i przewlekle chorymi, związanych z powikłaniami grypy. Szczepienia osób czynnych zawodowo minimalizują ryzyko zachorowania na grypę, co skutkuje zmniejszeniem absencji chorobowej oraz redukcją kosztów bezpośrednich i pośrednich.

Wirusy grypy zalicza się do rodziny or­tomykowirusów, wyszczególniając po­śród nich typy: A, B, C, D. Pod względem epidemiologicznym wyłącznie szczepy A i B powodują zachorowania, które mogą wywoływać powikłania kończące się zgonem, pandemię zaś może spowo­dować tylko wirus typu A [1]. Ostatnia pandemia grypy wystąpiła w latach 2009-2010 [2].

W Europie wzrost zachorowań od­notowuje się jesienią i wiosną każdego roku. W Polsce sezon grypy rozpoczyna się 1 września, a kończy 31 sierpnia kolej­nego roku. W sezonie 2019/2020 w kraju odnotowano 3 969 074 zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę [3].

Pomimo że chorzy na grypę rzadko wymagają hospitalizacji, a powikłania i zgony nie są częste (17 639 hospitali­zacji, 65 zgonów w sezonie 2019/2020) [3], zachorowania na poziomie kilku milionów na rok powodują znaczące obciążenia ekonomiczne i społeczne.

Koszty ekonomiczne można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednie wynikają z leczenia (leki, badania labora­toryjne, hospitalizacje) lub ze szczepień (zakup szczepionki, koszty zaszczepienia, leczenie ewentualnych niepożądanych odczynów poszczepiennych).

Koszty pośrednie są powiązane m.in. z absen­cją w pracy [4]. W takich krajach jak Kanada, USA, Francja czy Wielka Bry­tania przeprowadzono analizę skutków strat ekonomicznych spowodowanych przez grypę.

W USA obliczono, że roczne straty wynoszą około 1 mld USD, kosz­ty całkowite zaś dochodzą do 3-5 mld USD [5]. Z przeprowadzonych na świecie badań wynika, że koszty bezpośrednie grypy pozostają cztery razy wyższe niż koszty szczepienia przeciwko tej infekcji, skuteczność immunizacji czynnej jest zaś zdecydowanie efektywniejsza niż leczenie grypy [6].

Głównym działaniem w zakresie profilaktyki pierwotnej grypy są szcze­pienia. Pierwsza szczepionka przeciwko grypie powstała w 1941 r. [7]. Każdego roku skład szczepionki przeciwko grypie jest aktualizowany, co wiąże się z wysoką zmiennością wirusa grypy [8].

Zgodnie z rekomendacją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ang. World Health Or­ganization), w sezonie epidemicznym 2021/2022 czterowalentne szczepionki przeciw grypie powinny zawierać an­tygeny szczepów spokrewnionych ze szczepami [9]:

• A/Victoria/2570/2019 (H₁N₁)pdm09
• A/Cambodia/e0826360/2020 (H₃N₂)
• B/Washington/02/2019
• B/Phuket/3073/2013

Szczepienia są szczególnie ważne dla osób o wysokim ryzyku wystąpienia poważnych powikłań pogrypowych oraz dla osób z otoczenia osób z grupy wyso­kiego ryzyka. WHO zaleca szczepienia przeciwko grypie sezonowej [10]:

1. zalecenia o najwyższym priorytecie:
– kobiety w ciąży,

2. zalecenia priorytetowe:
– dzieci w wieku 6-59 miesięcy,
– osoby powyżej 65 r.ż.,
– osoby przewlekle chore,
– pracownicy ochrony zdrowia.

Szczepienia przeciw grypie w Pol­sce należą do grupy szczepień zaleca­nych, uwzględnionych w Programie Szczepień Ochronnych. Należą zatem do świadczeń, których koszt ponosi in­dywidualnie osoba szczepiąca się [11].

W sezonie 2021/2022 na polski rynek ma trafić ok. 4 mln dawek szczepionek przeciw grypie. Poszczególne szczepionki będą dostępne bezpłatnie, jako preparaty z 50% refundacją lub z pełną odpłatnością. Bezpłat­na szczepionka będzie dostępna dla se­niorów powyżej 75 r.ż. oraz personelu medycznego, a także dla kobiet w ciąży.

Refundacją 50% zostaną zaś objęte:

• dzieci od ukończonego 2 r.ż. do ukończonego 5 r.ż.,
• osoby w wieku 18-64 lata z choro­bami przewlekłymi,
• osoby powyżej 65 r. ż. [12].

Ponadto wiele samorządów orga­nizuje bezpłatne szczepienia dla osób z różnych grup wiekowych. Także pracodawcy, w porozumieniu z zakła­dami opieki zdrowotnej, mogą zapew­nić swoim pracownikom nieodpłatne szczepienia przeciw grypie.

Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 24.12.2009 r. w sprawie metod zapobie­gania zakażeniom wirusem grypy, szcze­pieniom ochronnym podlegają osoby wykonujące zawód medyczny oraz inne osoby współpracujące przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych [13].

W Polsce od wielu lat odnotowujemy niski stan zaszczepienia przeciw grypie, co powo­duje, że jesteśmy na jednym z ostatnich miejsc w Europie. W sezonie 2019/2020 przeciw grypie zaszczepiło się 4,12% Polaków, a w poprzednim – 3,9%.

Naj­wyższy stan zaszczepienia odnotowano w Polsce w sezonie 2001/2002 – 10,57%, natomiast w kolejnych sezonach nastąpił spadek odsetka osób zaszczepionych przeciw grypie [14].

Grypa jest szczególnie niebezpiecz­na dla dzieci, osób z chorobami prze­wlekłymi i w wieku ≥65 lat, ze względu na ryzyko niebezpiecznych powikłań (m.in. zapalenia płuc, zapalenia ucha środkowego, zapalenia mięśnia serco­wego) [15].

W grudniu 2009 r. Rada Unii Europejskiej rekomendowała, aby poziom wyszczepialności przeciw grypie w grupie osób ≥65 r.ż. wynosił 75% a także, w zależności od zasobów, był rozszerzany na inne grupy ryzyka [16].

Z uzyskanych danych na temat stanu zaszczepienia przeciw grypie w tej grupie wieku na terenie UE wynika, że średnio wyszczepialność wynosi ok. 45%, ale jest zróżnicowana pod względem państw, sezonów grypowych. Najwyższy odsetek uzyskano w Wielkiej Brytanii (72%), Ir­landii (68,5%), Portugalii (60,8%), Belgii (59,1%), najniższy zaś w Estonii (10,2%), na Łotwie (11,7%), Słowacji (12,5%), Słowenii (12,9%) [17].

Z informacji do­stępnych na stronie Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy wynika, że w ostatnim sezonie w Polsce poziom zaszczepienia w grupie osób powyżej 65 r.ż. wynosił 15,1% [14]. W pozostałych grupach wieku poziom zaszczepienia przeciw grypie był jeszcze niższy (Ry­cina 1.). W latach 2011-2017 poziom wyszczepialności całej populacji Polski wahał się między 2-3%, był także niski w grupie personelu medycznego [14].

Analiza farmakoekonomiczna szczepień przeciwko grypie przepro­wadzona w USA, Australii, Nowej Ze­landii i krajach Europy Zachodniej po­twierdziła zarówno wysoką efektywność szczepienia przeciwko grypie w grupie osób powyżej 65 r.ż., jak i znaczące ob­niżenie kosztów opieki okołochorobo­wej [18].

Przeprowadzone metaanalizy także przedstawiają podobne wnioski. Na skutek szczepień przeciwko grypie odnotowano spadek zapadalności o ok. 35%, liczby hospitalizacji o 33%, śmier­telności na skutek powikłań w postaci zapalenia płuc o 47% [19].

Mając na uwadze wysokie koszty ekonomiczne oraz społeczne związane z grypą, Na­rodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny zalecił w 2018 r. zwiększenie działań na rzecz wzrostu odsetka osób szczepiących się przeciw grypie [20].

W następstwie zmian demograficz­nych, odwróconej piramidy wieku, efekt niskiej wyszczepialności przeciw gry­pie może w kolejnych latach skutkować zwiększonym obciążeniem negatywny­mi konsekwencjami grypy sezonowej lub pandemicznej w coraz szybciej starzeją­cym się społeczeństwie [4].

Przyczyny niskiego stopnia wyszczepialności prze­ciw grypie wymagają poznania powo­du niechęci/braku akceptacji tej szcze­pionki. Motyw ten był badany w wielu opracowaniach zarówno polskich [22, 23, 24, 25], jak i zagranicznych [26, 27].

W przeanalizowanych badaniach z za­kresu medycyny, psychologii, socjologii i zdrowia publicznego zidentyfikowano 258 powodów rezygnacji ze szczepień ochronnych przeciw grypie. Wyszcze­gólniono pośród nich m.in.:

• brak przekonania o skuteczności szczepionki;
• obniżone poczucie ryzyka zdro­wotnego związanego z chorobą;
• niedogodności związane z dostę­pem do szczepień [26].

Pośród polskich pacjentów z wy­sokim ryzykiem wystąpienia powikłań grypy, najmocniejsze czynniki powo­dujące podjęcie decyzji o zaszczepieniu się stanowiły: duża świadomość zacho­rowania i konsekwencji grypy oraz re­komendacje od pracowników ochrony zdrowia [23].

Podsumowanie

11.03.2019 r. Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła Globalną Strategię Grypy na lata 2019-2030, której celem jest ochrona populacji na całym globie przed zagrożeniem grypą sezonową, od­zwierzęcą i pandemiczną [21].

Efektywne działania zwiększania wyszczepialności przeciw grypie muszą być wielopoziomo­we, aby podejmowane czynności niwe­lowały przyczyny niechęci do szczepień i zwiększały zaufanie. Przede wszystkim działania te powinny obejmować: eduka­cję w zakresie wakcynologii – zwłaszcza bezpieczeństwo i skuteczność szczepień, ocenę zagrożenia zdrowotnego, jakim jest grypa.

Wiedza ta powinna być sze­rzona podczas różnych kontaktów z eks­pertami ochrony zdrowia. Szczepienia powinny być jak najszerzej dostępne i wykonywane nie tylko w podstawowej, ale także w specjalistycznej opiece zdro­wotnej, a w przyszłości także w aptekach.

Profilaktyka pierwszorzędowa w postaci szczepień przeciwko grypie jest jedyną metodą umożliwiającą zmniejszenie kosztów leczenia i opieki zdrowotnej zarówno w grupie osób zdrowych, ak­tywnych zawodowo, jak i osób w wie­ku podeszłym, cierpiących na choroby przewlekłe oraz u dzieci. Wysoka sku­teczność i bezpieczeństwo sprawiają, że profilaktyka ta powinna być powszechnie stosowana. W aspekcie farmakoekono­micznym skuteczność szczepień znacznie przekracza efektywność leczenia prze­ciwwirusowego.

Autorka:
Joanna Bogusz^{1, 2}
1. Epidemiolog, specjalista zdrowia publicznego;
2. Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru.
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny

Artykuł* został opublikowany na łamach 52. Wydania „Farmakoekonomiki Szpitalnej”

*Nastąpiła aktualizacja informacji w publikacji w odniesieniu do sezonu 2021/2022

Źródła:

• • • 1. 1. 1. 1. 1. 1. Brydak L.B.: Grypa. Pandemia grypy mit czy realne zagrożenie? Warszawa: RYTM Agencja, 2008.
                     2. Sullivan S.J., Jacobson R.M., Dowdle W.R., Poland G.A.: 2009 H1N1 Influenza. Mayo Clinic Proceedings. 2010. Vol. 85, No. 1, 64-76.
                     3. Zakład epidemiologii chorób zakaźnych i nadzoru. Zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę w Polsce. http://wwwold.pzh.gov.pl (stan z dn. 8.09.2020 r.).
                     4. Wojtyniak B., Goryński P. (red.): Sy¬tuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. http://bazawiedzy.pzh.gov.pl (stan z dn. 08.09.2020 r.).
                     5. Fedson D.S., Hannoun C., Leese J., Sprenger M.J.W., et al.: Influenza vaccination in 18 developed countries, 1980-1992. Vaccine. 1995. Vol. 13, No. 7, 623-627.
                     6. Grześk G., Gałaj A., Korbal P., Durmowicz A. i wsp.: Ekonomiczne przesłanki stosowania czynnej profilaktyki grypy. Medycyna Pracy. 2002. Tom 53, nr 4, 329-332.
                     7. Łuniewska K., Szymański K., Hallmann-Szelińska E., Kowalczyk D., et al.: Evaluation of the 2017/18 Influenza Epidemic Season in Poland Based on the SENTINEL Surveillance System. Advances in Experimental Medicine and Biology. 2019. Vol. 1222, 63-68.
                     8. World Health Organization. Recommended composition of influenza virus vaccines for use in the 2020 – 2021 northern hemisphere influenza season. https://www.who.int (stan z dn. 28.08.2020 r.).
                     9. szczepienia.pzh.gov. Jaki będzie skład szczepionki przeciw grypie w sezonie 2021/2022? https://szczepienia.pzh.gov.pl (stan z dn. 13.09.2021 r.).
                     10. World Health Organization. Influenza. Vaccine use. https://www.who.int (stan z dn. 15.09.2020 r.).
                     11. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 16 października 2019 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020. https://adst.mp.pl (stan z dn. 25.09.2020 r.).
                     12. Szczepienia.pzh.gov. W jakich grupach osób szczepionki przeciw grypie przysługują bezpłatnie lub z 50% refundacją? https://szczepienia.pzh.gov.pl (stan z dn. 13.09.2021 r.).
                     13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 grudnia 2009 r. w sprawie metod zapobiegania zakażeniom wirusem grypy. http://isap.sejm.gov.pl (stan z dn. 25.09.2020 r.).
                     14. Ogólnopolski Program Zwalczania Grypy. Dokumety programowe. http://opzg.pl/ (stan z dn. 09.09.2020 r.).
                     15. Romanowska M., Paradowska – Stankiewicz I.: Grypa sezonowa. Baumann-Popczyk A., Sadkowska-Todys M., Zieliński A.: Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka. Wyd. 6. Bielsko-Biała: Alfa Medica Press, 2007, 166-172.
                     16. Zalecenie rady z dnia 22 grudnia 2009 r. w sprawie szczepień przeciw grypie sezonowej (2009/1019/UE). https://eur-lex.europa.eu (stan z dn. 25.09.2020 r.).
                     17. OECD. Influenza vaccination rates. https://data.oecd.org (stan z dn. 18.09.2020 r.).
                     18. Vu T., Farish S., Jenkins M., Kelly H.: A meta-analysis of effectiveness of influenza vaccine in persons aged 65 years and over living in the community. Vaccine. 2002. Vol. 20, No. 13-14, 1831-1836.
                     19. Wood S.C., Nguyen V.H., Schmidt C.: Economic evaluations of influenza vaccination in the elderly. Disease Management & Health Outcomes. 2000. Vol. 8, 273-285.
                     20. Rekomendacje ekspertów Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy dotyczące profilaktyki grypy w sezonie epidemicznym 2017/2018.https://www.google.com (stan z dn. 25.09.2020 r.).
                     21. World Health Organization. Global influenza strategy 2019-2030. https://apps.who.int (stan z dn. 25.09.2020 r.).
                     22. Zatonski M.D.: Influenza vaccination in Poland – it’s time to close the health gap! Journal of Health Inequalities. 2018. Vol. 4, No. 2, 82-83.
                     23. Nitsch-Osuch A., Gołębiak I., Wyszkowska D., Rosińska R., et al.: Influenza Vaccination Coverage Among Polish Patients with Chronic Diseases. https://www.researchgate.net (stan z dn. 25.09.2020 r.).
                     24. Kardas P., Zasowska A., Dec J., Sta¬churska M.: Reasons for low influenza vaccination coverage: cross-sectional survey in Poland. Croatian Medical Journal. 2011. Vol. 52, No. 2, 126-133.
                     25. Nessler K., Krztoń-Królewiecka A., Chmielowiec T., Jarczewska D., Windak A.: Determinants of influenza vaccination coverage rates among primary care patients in Krakow, Poland and the surrounding region. Vaccine. 2014. Vol. 32, No. 52, 7122-7127.
                     26. Schmid P., Rauber D., Betsch C., Lidolt G., Denker M.-L.: Barriers of Influenza Vaccination Intention and Behavior – A Systematic Review of Influenza Vaccine Hesitancy, 2005-2016. PLoS One. 2017. Vol. 12, No. 1, e0170550.
                     27. The State of Vaccine Confidence in the EU: 2018. https://www.vaccineconfidence.org (stan z dn. 25.09.2020 r.).