W roku 1948 konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia określiła zdrowie psychiczne jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka. Ze względu na wieloznaczność terminu, pojęcie zdrowia psychicznego jest w różny sposób kategoryzowane i systematyzowane, co implikuje brak jednej bezwzględnie uniwersalnej definicji zdrowia psychicznego.

Kwestie dotyczące problemów zdrowia psychicznego zajmują w pracach i dokumentach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) istotne miejsce, a osiągnięcie dobrego zdrowia psychicznego zostało uznane za jeden z warunków osiągnięcia pełnego dobrostanu. Korzystanie z najwyższego osiągalnego poziomu zdrowia jest jednym z  podstawowych praw każdej istoty ludzkiej bez różnicy rasy, religii, przekonań politycznych, warunków ekonomicznych lub społecznych. Także, jako jedno z głównych zadań WHO, a tym samym państw członkowskich Organizacji, wskazano wspieranie działań na polu zdrowia psychicznego, zwłaszcza tej działalności, która dotyczy harmonii stosunków między ludźmi (art. 2m Konstytucji WHO).

Zdrowie psychiczne było wielokrotnie dyskutowane na forum Światowego Zgromadzenia Zdrowia (World Health Assembley – WHA), głównego decyzyjnego organu WHO i znalazło odzwierciedlenie w licznych rezolucjach – formalnych zobowiązaniach państw do działań na rzecz poprawy zdrowia psychicznego. I tak przyjęto Rezolucję na temat Promocji Zdrowia Psychicznego [1975], Rezolucję w zakresie Psychospołecznych Czynników i Zdrowia [1976], Rezolucję na temat Upośledzenia Umysłowego [1977], oraz Rezolucję w zakresie Prewencji Psychicznych, Neurologicznych i Psychospołecznych Zaburzeń [1986]. Natomiast państwa Regionu Europejskiego przyjęły Deklarację Ateńską na temat Zdrowia Psychicznego, Katastrof i Cierpienia Spowodowanego przez Człowieka, Stygmatyzacji i Opieki Środowiskowej.

Zdrowie psychiczne jest dynamicznym stanem wewnętrznej równowagi, która umożliwia wykorzystywanie umiejętności w harmonii z uniwersalnym wartościami społecznymi. Podstawowe umiejętności poznawcze i społeczne; zdolność rozpoznawania, wyrażania i modulowania własnych emocji, a także harmonijny związek między ciałem a umysłem to istotne składowe zdrowia psychicznego, które przyczyniają się w różnym stopniu do stanu równowagi wewnętrznej [Galderisi S, Heinz A, Kastrup M i wsp. Toward a new definition of mental health World Psychiatry 2015; 14: 231–233].

Nie trudno zauważyć jak fundamentalny i wieloczynnikowy jest wpływ dobrej kondycji psychicznej na funkcjonowanie globalne oraz jak wielkie znaczenie dla dobrostanu w dorosłym życiu ma w okresie dzieciństwa, oraz dorastania.

Kondycja zdrowia psychicznego w Polsce

„Kryzys w psychiatrii to eufemizm. Nie ma przecież psychiatrii ogólnodostępnej, nie realizujemy żadnych standardów, które gwarantują wysoką jakość terapii, nie ma planów rozwoju specjalistycznych ośrodków, centrów, klinik…” – tak Bartosz Łoza podsumowuje stan polskiej psychiatrii w pierwszych zdaniach rozmowy z Magdaleną Rigamonti [https://www.mp.pl/psychiatria/aktualnosci/181266,prof-loza-kryzys-w-psychiatrii-to-eufemizm].

Obszar opieki zdrowia psychicznego w Polsce wydaje się być szczególnie niedofinansowany. Tymczasem Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zwraca też uwagę, że większość zaburzeń zdrowia psychicznego rozwija się przed 14 rokiem życia, a więc można im przynajmniej częściowo zapobiegać.

Blisko milion obywateli naszego kraju ma stwierdzoną jakąś formę uzależnienia (tradycyjnie uznaje się je za zaburzenia psychiczne), ponad pół miliona cierpi na psychiczne zaburzenia o podłożu organicznym, a niemal 300 tysięcy obywateli cierpi na schizofrenię.

Powyższe dane dotyczą jedynie pacjentów, którzy zgłosili się na leczenie i/lub otrzymali diagnozę. Według danych populacyjnych WHO w roku 2017 27% Europejczyków miało epizod zaburzenia psychicznego, niekoniecznie objęty jakąkolwiek profesjonalną pomocą lekarską czy psychologiczną. Nieliczne badania porównujące całe społeczeństwa (np. ESEMeD lub EZOP) wykazały, że u Polaków najczęściej występują problemy związane z nadużywaniem alkoholu (dotyczą aż 10,9% z nas), ataki paniki (6,2%), fobii (3,4%) oraz dużej depresji (3,2%).

Polska jest jednym z krajów o najwyższych współczynnikach samobójstw w Europie, a ich liczba rośnie w alarmującym tempie. W 2016 r. śmiercią samobójczą zginęło u nas więcej osób niż w wypadkach drogowych. Według autorów raportu przedstawionego przez czasopismo Lancet Psychiatry zaburzenia i symptomy wiążące się bezpośrednio z szeroko rozumianym zdrowiem psychicznym stanowią blisko 12% ogółu chorób, wyprzedzając nawet nowotwory. Raport WHO z 2012 roku stwierdza, że średnio co cztery sekundy (7,7 mln na rok) diagnozuje się kolejny przypadek depresji. Tendencja wzrostowa dotyczy również ilości stwierdzonych przypadków zaburzeń ze spektrum autyzmu. W ciągu ostatniego dwudziestolecia liczba ta wzrosła dziesięciokrotnie.

W dużych ośrodkach psychiatrycznych standardem jest, że w trybie ostrego dyżuru na jednego lekarza przypada nawet do 400 pacjentów. W ekstremalnych przypadkach niedostatek kadr bywa tak duży, że na oddziale lekarze skupiają się wyłącznie na tym, by zapanować nad najbardziej pobudzonymi kuracjuszami. Najbardziej tracą na takim stanie rzeczy pacjenci względnie spokojni: osoby depresyjne, cierpiące na zaburzenia osobowości. Zazwyczaj wymagają one większej liczby rozmów i interwencji terapeutycznych, które jednak w obecnych warunkach nie są możliwe.

Niezwykle ważnym ogniwem w łańcuchu postępowania z zaburzeniami psychicznymi jest kompleksowość opieki, stąd słusznie wprowadzono w życie koncepcję centrów zdrowia psychicznego (CZP). Ośrodki te zapewniają pacjentom szeroki wachlarz możliwych i dostępnych form pomocy, dzięki czemu mogą ją dostosować do aktualnego kryzysu psychicznego pacjenta. Niestety w Polsce funkcjonuje jedynie 25 tego typu placówek, z których żadna nie jest dedykowana dzieciom ani młodzieży.

W nawiązaniu do ostatnich doniesień szacuje się, że około 2% dzieci cierpi na depresję. Wiele wskazuje na to, że liczba ta jest zaniżona, ponieważ dzieci nie są prawidłowo diagnozowane. Kryteria diagnostyczne są analogiczne jak u dorosłych, choć nie ma wątpliwości, że depresja u dzieci może manifestować się w sposób odmienny niż u dorosłych.

Biorąc pod uwagę powyższe oraz najnowsze obserwacje i statystyki, które jednoznacznie wskazują na wzrost zachorowań na choroby psychiczne u dzieci, niezwykle ważnym, aczkolwiek złożonym tematem są problemy w ich diagnostyce i leczeniu. Według przewidywań Światowej Organizacji Zdrowia, choroby psychiczne do roku 2020 staną się jednym z poważniejszych problemów zdrowotnych występujących w populacji europejskiej, a brak ich rozpoznania wcale nie musi oznaczać zdrowia psychicznego. Światowa Organizacja Zdrowia szczególny nacisk kładzie na zdrowie psychiczne nastolatków, zwracając uwagę, że ponad połowa wszystkich chorób psychicznych rozpoczyna się w wieku dojrzewania.

Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży zależy od czynników biologicznych (genetycznych, infekcyjnych, toksycznych) oraz psychospołecznych (rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza).  Należy podkreślić fundamentalną rolę rodziny w rozwoju psychicznym młodego człowieka. Rodzice poprzez swoją postawę, to jak okazują miłość, troskę, czułość, zainteresowanie dziecku, stymulują jego prawidłowy rozwój i potencjał.

Autor:
mgr farm. Jagoda Kępińska