Na poznańskim Uniwersytecie Medycznym przeprowadzono badanie społeczne, którego celem było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy legislacja w zakresie opieki zdrowotnej spełniła oczekiwania i potrzeby zdrowotne społeczeństwa zwiększając dostęp do leczenia, a także czy przyczynia się do zachowania „compliance” wśród polskich pacjentów. W badaniu podjęto także próbę oceny, czy w opinii społecznej zasadnym jest refundowanie substancji czynnych dostępnych w lekach OTC, czy jednak społeczeństwo proponowałoby przeznaczenie tych pieniędzy na zapewnienie innych potrzeb zdrowotnych.

Do przekrojowego badania populacyjnego włączono losowo wybranych lekarzy, farmaceutów oraz pacjentów z terenu całej Polski. Narzędziem badawczym była ankieta stworzona na potrzeby badania, składająca się z pięciu pytań; trzech o charakterze zamkniętym oraz dwóch o charakterze otwartym. Pytania zamknięte dotyczyły subiektywnej oceny respondentów na temat zasadności refundowania substancji czynnych, które w tej samej dawce dostępne są w produktach wydawanych bez recepty (OTC). Dodatkowo w pytaniu zamkniętym zapytano o to, czy rezygnacja z refundacji tychże substancji przyczyniłaby się do racjonalizacji finansów polskiej opieki zdrowotnej oraz  do poprawy „compliance” w przypadku chorób przewlekłych wymagających drogiego leczenia.

W pytaniach otwartych ankietowani zostali poproszeni o wskazanie trzech substancji czynnych, z refundacji których należałoby zrezygnować w zamian za dofinansowanie innych, niedofinansowanych grup terapeutycznych. Do wyboru ankietowani mieli 9 najbardziej popularnych substancji czynnych dostępnych w produktach OTC oraz w lekach wydawanych na receptę (ranitydyna, omeprazol, pantoprazol, ibuprofen, naproxen, loratadyna, cetyryzyna, loperamid, furagina). Dodatkowo poproszono o wskazanie trzech grup terapeutycznych leków, które wymagają dodatkowego finansowania ze strony NFZ.

Wyniki badania potwierdziły przypuszczenia jego autorów, bowiem większość ankietowanych (60%) udzieliła odpowiedzi negatywnej na temat zasadności refundowania substancji czynnych, które w tej samej dawce dostępne są w produktach OTC. W grupie respondentów z taką opinią było 65% lekarzy, 54% farmaceutów oraz 61% pacjentów. Substancją czynną, którą respondenci najczęściej wskazywali, jako niepotrzebnie refundowaną był ibuprofen. Kolejną, często wskazywaną substancją czynną  był loperamid oraz ranitydyna. Loperamid wskazało 44% lekarzy, 52% farmaceutów oraz 51% pacjentów, natomiast ranitydynę: 37% lekarzy, 30% farmaceutów oraz 41% pacjentów. Zdaniem 59% ankietowanych pieniądze zaoszczędzone dzięki wycofaniu z refundacji wyżej wymienionych substancji czynnych, mogłyby być wykorzystane na dofinansowanie grup terapeutycznych, które wymagają większego finansowania z budżetu państwa. Niskie finansowanie z NFZ bardzo kosztowych i przewlekłych jednostek chorobowych skutkuje koniecznością dopłacania do leczenia przez pacjentów, ci z kolei często nie mają pieniędzy na drogą farmakoterapię, stąd decydują się na wykupienie jedynie części leków zapisanych na recepcie, bądź nie wykują ich wcale.

Do lekowych grup terapeutycznych, które zdaniem ankietowanych należy dofinansować należą leki przeciwnowotworowe (zdaniem 32% lekarzy, 35% farmaceutów oraz 45% pacjentów), leki przeciwcukrzycowe (zdaniem 39% lekarzy, 34% farmaceutów i 31% pacjentów) oraz leki stosowane w chorobach obwodowych naczyń krwionośnych (zdaniem 20% lekarzy, 29% farmaceutów i 24% pacjentów). Do innych, często wskazywanych leków, które należały dofinansować zaliczono leki stosowane w nadciśnieniu (24% lekarzy, 15% farmaceutów, 18% pacjentów), leki przeciwastmatyczne (15% lekarzy, 18% farmaceutów, 8% pacjentów), leki stosowane w stwardnieniu rozsianym (7% lekarzy, 10% farmaceutów, 4% pacjentów), w chorobach otępiennych (10% lekarzy, 7% farmaceutów, 7% pacjentów), leki przeciwdepresyjne (7% lekarzy, 9% farmaceutów, 9% pacjentów), antybiotyki (10% lekarzy, 8% farmaceutów) oraz leki przeciwalergiczne (6% lekarzy, 5% farmaceutów, 9% pacjentów) [6].

Wyniki zebrane w badaniu stanowią wiarygodną analizę opinii publicznej na temat zmian dokonanych w prawie dotyczącym polityki zdrowotnej oraz jej rzeczywistego wpływu na społeczeństwo. Na podstawie wyników zebranych w badaniu stwierdza się, że polskie społeczeństwo deklaruje niski dostęp do leczenia, co zgodnie z przyjętą regułą mówiącą, że miarą jakości opieki zdrowotnej w kraju jest przede wszystkim dostępność pacjentów do leczenia[1,2] świadczy o niesprawnie funkcjonującym systemie. Wyniki badania wskazują, że polscy pacjenci nie tylko nie odczuli, by w wyniku prac ekspertów z dziedziny zdrowia zwiększył się dostęp do terapii innowacyjnych, co było jednym z założeń nowej ustawy, ale także większość z nich twierdzi, że wprowadzenie nowej legislacji refundacyjnej ograniczyło dostęp do terapii podstawowych, wykorzystywanych w leczeniu chorób przewlekłych. Zarówno lekarze, farmaceuci, jak i pacjenci w większości uznali, że po wprowadzeniu zmian w ustawie refundacyjnej po 2012 roku wzrosło zjawisko nierealizowania recept przez pacjentów, co w konsekwencji przełożyło się na niestosowanie się do zaleceń lekarza, a co za tym idzie na brak efektów terapeutycznych przy jednocześnie rosnących kosztach dla systemu.

Autorzy:
dr n. farm. Dorota Kopciuch, dr n. farm. Anna Paczkowska,
dr n. farm. Tomasz Zaprutko,  dr n. farm. Piotr Ratajczak,
dr hab. n. farm. Krzysztof Kus, Prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska
Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej,
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Artykuł pochodzi z kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna” nr 46/2019

Źródła:

• • Ameli O., Newbrander W., Contracting for health services: effects of utilization and quality on the costs of the Basic Package of Health Services in Afghanistan, Bull World Health Organ 2008; 86: 920–8. doi:10.2471/BLT.08.053108.
  • Jacobs B., Thomé J-M., Overtoom R. i in., From public to private and back again: sustaining a high service-delivery level during transition of management authority: a Cambodia case study, Health Policy Plan 2010; 25: 197–208. doi:10.1093/heapol/czp049.
  • Łuczak J., García-Gómez P., Financial burden of drug expenditures in Poland, Health Policy 2012; 105:2 56-64. doi:10.1016/j.healthpol.2012.01.004.
  • Infarma Związek Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych n.d. https://www.infarma.pl/, dostęp 31.12.2018 r.
  • http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/plekp2004_2008_230304.pdf.
  • Zaprutko T., Nowakowska E., Kus K. i in., The Cost of Inpatient Care of Schizophrenia in the Polish and Ukrainian Academic Centers – Poznan and Lviv, Acad Psychiatry 2015; 39: 165–73. doi:10.1007/s40596-014-0198-4.