Podstawową zasadą eliminacji wszelkich chorób zakaźnych poprzez szczepienie jest posiadanie skutecznej szczepionki i działanie na maksymalną liczbę osób podatnych na tę chorobę. Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), dzięki szczepieniom ochronnym jesteśmy w stanie zapobiec zachorowaniom na 26 chorób, takich jak m.in. wirus brodawczaka ludzkiego, odra, błonica, tężec [1]. Oprócz ochrony osobistej, szczepienia przynoszą również korzyści całej społeczności. W przypadku, gdy większość populacji zostanie zaszczepiona, przenoszenie konkretnej choroby zostaje przerwane. Jest to szczególnie ważne, aby chronić tych, którzy nie mogą zostać zaszczepieni z powodów zdrowotnych (np. osoby z alergią lub pacjenci z obniżoną odpornością) lub którzy w spodziewany sposób nie reagują na ten rodzaj immunizacji [1]. 

Do pewnego momentu powszechnym przekonaniem było, że szczepionki mogą być podawane tylko i wyłącznie przez pielęgniarki i lekarzy. Przełomowym wydarzeniem w zmianie podejścia do tego tematu wydaje się być epidemia wirusa H₁N₁, która wybuchła  w 2009 r. Wydarzenie to po raz kolejny wywołało debatę na temat szczepień i roli pracowników służby zdrowia w informowaniu pacjentów w omawianej tematyce.

Chociaż decyzja o otrzymaniu niektórych szczepień zależy tylko i wyłącznie od woli pacjenta, farmaceuci mogą być pomocni w udzielaniu pacjentom odpowiednich informacji w celu dokonywania świadomych wyborów dotyczących szczepień, zarówno pod względem korzyści, jak i ryzyka. Aspekt ten spowodował  niemałą rewolucję w postrzeganiu roli farmaceuty pracującego w aptece. Szczególnie, jeśli weźmiemy pod uwagę dostępność aptek i farmaceutów w nich pracujących dla pacjentów.

W samej Europie funkcjonuje 154 tys. aptek, w których zatrudnionych jest  400 tys. aptekarzy a dzienna liczba wizyt sięga około 23 mln [2]. Jest to ogromny, nie do końca wykorzystany, potencjał w szerzeniu wiedzy na temat roli szczepień w ochronie zdrowia, a nawet możliwości w ich wykonywaniu.

Udział farmaceutów w procesie szczepienia jest różny w poszczególnych krajach. W państwach takich jak Polska, rola farmaceuty jest ograniczona jedynie do pośrednika w łańcuchu dostaw. Podczas gdy w krajach takich jak Argentyna, Australia, Filipiny, Republika Południowej Afryki, Wielka Brytania  czy USA, aptekarze biorą czynny udział w wykonywaniu szczepień w aptece [3].

W większości przypadków wiąże się to ze szczególnymi wymaganiami, takimi jak: szkolenie farmaceutów, zarządzanie rejestrami i specyfikacjami szczepień w obiektach oraz wprowadzeniem odpowiedniej gospodarki odpadami. Umożliwienie wykonywania szczepień w wielu krajach wymaga zmian legislacyjnych i jest podstawą do wdrożenia kolejnych etapów procesu wykonywania szczepień przez farmaceutów w aptece.

Badanie o zasięgu globalnym wykonane przez Międzynarodową Federację Farmaceutyczną, FIP (ang. International Pharmaceutical Federation) dotyczące wpływu szczepień farmaceutycznych wykazało, że wykorzystanie farmaceuty do podawania szczepionek jest wysoce skuteczną strategią zdrowia publicznego, która może bezpośrednio przynieść korzyści zdrowotne dla ponad pół miliarda ludzi [3]. W Portugalii, u osób powyżej 65. r.ż., zakres szczepień na grypę wzrósł o 6,5% między sezonem 2008-2009 a 2009-2010.

Podobnie w tej samej grupie wiekowej w Londynie odnotowano wzrost zasięgu szczepień z 59% w 2005 r. do 76% w 2008 r. [4]. Co więcej, dowody wskazują, że szczepienia przeprowadzone przez farmaceutę nie zmniejszają liczby osób zaszczepionych przez innych pracowników służby zdrowia [5], co jest kolejnym dowodem na wzrost zasięgu tej metody walki z chorobami o charakterze zaraźliwym.

W opinii FIP szacuje się, że można by uratować 10 mln ludzi rocznie, zwiększając dostęp do leków i szczepień. Farmaceuci pracujący w aptekach ogólnodostępnych mają zatem silną pozycję do wniesienia znaczącego wkładu w zdrowie publiczne, ze względu na ich dostępność, dystrybucję i dostępną wiedzę na temat leków.

Możliwość wykonywania szczepień w aptece niesie za sobą szereg innych korzyści. Z perspektywy epidemiologicznej indywidualne działania nie są wystarczające, dlatego też skuteczna promocja poprzez kampanie szczepień jest również niezbędna, aby uzyskać skuteczność działania. Farmaceuci mogą prowadzić kampanie promocyjne w celu zapobiegania chorobom, szczególnie w przypadku sezonowych szczepień przeciw grypie.

Ten ostatni pomaga przypomnieć społeczeństwu o korzyściach ze szczepienia, czasie szczepienia.  Dostępne kampanie promocyjne przynoszą również korzyści służbom zdrowia publicznego, mobilizując publicznie dostępne sezonowe szczepienia przeciw grypie, w tym placówki szczepień zdrowia publicznego. Informacje na temat harmonogramów szczepień i przypomnień o szczepieniach dostarczane przez farmaceutów są również nieocenioną usługą dla społeczeństwa, która pomaga ograniczyć utracone możliwości szczepienia i poprawić zasięg szczepień w grupach docelowych.

Certyfikacja usługi wykonywania szczepień w aptekach obejmuje również monitorowanie i zgłaszanie zdarzeń niepożądanych, co przyczynia się do zwiększenia wiedzy na temat bezpieczeństwa terapii.

Ponadto, analizy ekonomiczne przeprowadzone, w krajach, gdzie taka usługa jest dostępna wykazały, że średnie koszty bezpośrednie płacone na jedno szczepienie osoby dorosłej były niższe w aptekach, w porównaniu z gabinetami lekarskimi i innymi placówkami medycznymi odpowiednio o 16% -26% i 11% -20% [6]. Określono średni koszt szczepienia poprzez analizę planu zdrowotnego i kwoty dla samej szczepionki, podania szczepionki, opłaty za podanie leku i wizyty, jeśli takie miały miejsce.

Na przykład w przypadku szczepień przeciwko pneumokokom średnie koszty wyniosły 65,69 USD w gabinecie lekarskim, 72,11 USD w innych placówkach medycznych i 54,98 USD w aptece [6]. Chociaż programy szczepień w aptekach okazały się dużym sukcesem, wciąż napotykają przeszkody, które uniemożliwiają aptekom przejęcie pełnej odpowiedzialności za szczepienia. Oprócz różnych programów refundacji i rekompensat w aptekach, wymogi w zakresie sprawozdawczości nie są jednolite.

Farmaceuci we wszystkich 50 stanach USA są prawnie upoważnieni do podawania szczepionek, jednak ponad 60% stanów nadal ogranicza podawanie szczepionek w aptekach, wymagając recepty od lekarza lub żądając stworzenia protokołu z lekarzem. Ponadto, przepisy stanowe różnią się znacznie w zależności od minimalnego wieku pacjenta i rodzajów dopuszczalnych szczepionek, jakie mogą otrzymać. I oczywiście przestrzeganie tych przepisów państwowych nakłada dodatkowe wydatki na apteki [6].

Niemniej jednak korzyści płynące z wygody, wydajności i edukacji w zakresie zdrowia publicznego, które zapewniają apteki, zwiększają świadomość pacjenta i zwiększają szanse apteki na sprzedaż innych jej usług.

Autor:
mgr farm. Ewelina Drelich
Niezależny ekspert ds. rynku aptecznego

Artykuł pochodzi z 50. numeru kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”

Źródła:

1. The Guide to Community Preventative Services. Increasing Appropriate Vaccination: Immunization Information Systems. 2016 http://www.thecommunityguide.org/vaccines/imminfosystems.htm (stan z dnia 08.03.2020 r.).
2. Government of the UK. Medicines and healthcare products regulatory agency. Guidance Patient group directions: who can use them. Available at: https://www.gov.uk/government/publications/patient-group-directionspgds/patient-group-directions-who-can-use-them (stan z dnia 08.03.2020 r.).
3. FIP Report. An overview of current pharmacy impact on immunisation. A global report, 2016.
4. Remy V.: Pharmacist and vaccination: The Pharmaceutical Industry’s point of view, 57th EUSP General Meeting, September 22nd 2017, Monza, Italy.
5. European Pharmacists Forum. The role of pharmacy in supporting the public’s health. An EPF white paper and call to action, March 2015.
6. Singhal P.K., Zhang D.: Costs of adult vaccination in medical settings and pharmacies: an observational study. J Manag Care Spec Pharm. 2014;20(9):930-936.