Mleko matki dostarcza noworodkowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych oraz immunomodulujących. Wyłączne karmienie piersią zalecane jest przez pierwszych 6 miesięcy życia, a jako uzupełnienie diety dziecka do 1. r.ż [1, 2, 3, 4, 5]. Mleko kobiece ma szczególne znaczenie dla noworodków o niskiej masie urodzeniowej lub urodzonych przedwcześnie. Niedostarczenie wcześniakom mleka ludzkiego może wpłynąć na zwiększenie ryzyka martwiczego zapalenia jelit, dysplazji oskrzelowo płucnej, posocznicy lub innych zakażeń, nadciśnienia tętniczego, oporności na insulinę. Związki zawarte w mleku matki takie jak insulina, leptyna czy adipokina są związane z przyrostem długości czy składem ciała niemowląt. Natomiast czynnik wzrostu hepatocytów oraz laktoferyna wspierają funkcję niedojrzałego jeszcze przewodu pokarmowego [1, 2, 4, 6, 7].

W sytuacji, gdy własne mleko kobiece nie jest dostępne lub nie ma go w wystarczającej ilości, należy korzystać z mleka honorowych dawczyń. Aktualna wiedza na temat korzyści wynikających z wykorzystania mleka kobiecego powoduje wzrost liczby banków mleka kobiecego [1]. Banki mleka są prawdopodobnie najbezpieczniejszą metodą pozyskiwania pokarmu dla noworodków i  niemowląt. Są to profesjonalne laboratoria, które funkcjonują w ramach opieki nad matką i dzieckiem [8, 9].

Zajmują się one pozyskiwaniem mleka od honorowych dawczyń, badaniem go, bezpiecznym przechowywaniem i dostarczaniem dzieciom, które z przyczyn losowych nie mają dostępu do mleka matki. Wskazane jest, aby banki mleka stanowiły integralny element opieki nad matką i dzieckiem, szczególnie wtedy, gdy noworodek wymaga długotrwałego leczenia lub karmienie przez biologiczną matkę jest niemożliwe lub utrudnione z innych przyczyn [9]. Banki mleka stwarzają równe szanse wszystkim dzieciom w dostępie do naturalnego pokarmu jakim jest mleko matki [8].

Stanowiska wielu towarzystw na świecie takich jak: Światowa Organizacja Zdrowia, UNICEF, American Academy of Pediatrics, European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition, są spójne. Mówią one, że „Mleko kobiece pochodzące z profesjonalnego banku mleka jest drugim po mleku własnej matki pokarmem z wyboru do stosowania u noworodków i niemowląt” [10]. Paradoksalnie dzieci, które najbardziej potrzebują mleka matki i ma ono dla nich największe znaczenie terapeutyczne, są w grupie ryzyka niemowląt narażonych na jego brak [11].

Bankowość mleczna jest zorganizowana w różny sposób w różnych krajach na całym świecie. Brazylia uznawana jest za najbardziej rozbudowany i prawdopodobnie najlepiej zorganizowany system banków mleka na świecie. W Brazylii istnieje 217 banków mleka oraz 126 punktów odbioru, które funkcjonują tam od 1930 r.. Działalność banków regulowana jest przez prawo zdrowia publicznego, które określa wszystkie kroki potrzebne do prawidłowego ich działania.

Najważniejsze z nich to: szczegółowe instrukcje dotyczące pobierania, badania, pasteryzacji, przechowywania oraz dystrybucji mleka, brak opłat za darowiznę, programy szkoleniowe dla osób które promują karmienie piersią. Każdy ze stanów posiada co najmniej jeden bank mleka, który podlega pod główny bank referencyjny. System prowadzenia banków jest bardzo dobrze zintegrowany z systemem opieki zdrowotnej. Od 1985 r. Brazylia prowadzi krajowe kampanie dotyczące karmienia piersią oraz wykorzystania mleka z banków co wpłynęło na znaczne zmniejszenie śmiertelności noworodków [11].

Stowarzyszenie Human Milk Banking Association w Ameryce Północnej (HMBANA), które powstało w 1895 r. oraz inne podobne organizacje na całym świecie np. European Milk Bank Association, EMBA, ustanowiły standardy dotyczące funkcjonowania banków mleka [8, 12]. HMBANA promuje bankowość mleczną non-profit, prowadzi akredytację członków, opracowuje najlepsze praktyki oparte na dowodach oraz promuje karmienie piersią i laktację, aby zapewnić etyczną i równomierną dystrybucję mleka honorowych dawczyń wśród potrzebujących dzieci. Obecnie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie istnieje 29 banków non-profit akredytowanych przez HMBANA [12].

Europejskie Stowarzyszenie Banków Mleka jest działalnością non-profit, które powstało w 2010 r. Stowarzyszenie zostało powołane w celu promowania bankowości mlecznej w Europie i wspierania międzynarodowej współpracy pomiędzy ludzkimi bankami mleka w krajach Europy. EMBA zrzesza 248 banków mleka w całej Europie  [8, 13].

Nowoczesne banki mleka funkcjonują w Polsce od 2012 r., a obecnie istnieje 16 banków mleka kobiecego, których standardy podlegają ocenie Fundacji Banku Mleka Kobiecego – oficjalnego przedstawiciela w Polsce Europejskiego Stowarzyszenia Banków Mleka. Zadaniem Fundacji jest promowanie wśród rodziców oraz w środowisku medycznym korzyści wynikających z dzielenia się naturalnym, przebadanym i kontrolowanym pokarmem kobiecym zgodnie ze standardami WHO/UNICEFF [8]

Norwegia jest jedynym krajem w Europie, w którym mleko od dawczyń nie podlega systematycznej pasteryzacji. Takie działania są możliwe z uwagi na możliwość zaspokojenia zapotrzebowanie na mleko dzięki bardzo wysokiemu wskaźnikowi karmienia piersią, nawet przy bardzo rygorystycznym i regularnym badaniu przesiewowym dawców. Niewielka populacji w Norwegii, w której dodatkowo odnotowuje się niskie wskaźniki zachorowań na HIV oraz zapalenie wątroby, pozwala na bardzo dokładne śledzenie drogi mleka od dawcy do konsumenta. Wszystkie niemowlęta, które potrzebują mleka od dawcy otrzymują je bezpłatnie [11, 13].

Obecnie w Hiszpanii działa 14 baków mleka, które zgrupowane są w stowarzyszeniu Spanish Association of Human Milk Banks utworzonym w 2008 r. Stowarzyszenie opracowało dokładne wytyczne mające na celu ujednolicenie kryteriów powstawania oraz metod prac banków mleka. Normy te określają sposób doboru dawcy, pobierania, przetwarzania, przechowywania oraz dystrybucji mleka kobiecego [14].

Nie we wszystkich krajach banki mleka są popularne. Nadmierny marketing producentów mlek sztucznych oraz niechęć polityczna do promowania karmienia piersią powodują, że w Australii funkcjonują tylko 4 takie obiekty. Sondaże pokazują, że matki chętnie oddawałyby mleko jednak często spotykają się z barierami po stronie pracowników medycznych, którzy nie wspierają karmienia piersią [11].

Żaden z banków mleka nie funkcjonuje w kraju muzułmańskim. Według religii islamskiej spożywanie mleka buduje więź pokrewieństwa pomiędzy osobami, które otrzymały pokarm od tej samej kobiety, co uniemożliwia zawarcie małżeństwa. Identyfikacja pochodzenia mleka jest niemożliwa co powoduje powszechną niechęć i obawy religijne społeczeństwa muzułmańskiego [15, 16].

Autor:
dr n. med. Agata Kasprzyk
Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa
mgr Aleksandra Grela

Warto wiedzieć!

Źródła:

1. >Wambach K., Bateson T., Matheny P. i wsp. A Descriptive Study of the Attitudes, Perceptions, and Experiences of Human Milk Donation. Advances in Neonatal Care. 2019 .441-451.
2. Barbarska O., Stom K., Oledzka G. i wsp.,. Effect of Nonthermal Processing on Human Milk Bactericidal Activity Against Escherichia coli. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2020, 864-867.
3. Wesolowska A Sinkiewicz-Darol E, Barbarska O. New Achievements in High-Pressure Processing to Preserve Human Milk Bioactivity. Front Pediatr. 2018, 323.
4. Bridget E., Laraine L., Heinrich R. i wsp. Effect of Pooling Practices and Time Postpartum of Milk Donations on the Energy, Macronutrient, and Zinc Concentrations of Resultant Donor Human Milk Pools. The Journal of Pediatrics. 2019, 54-59.
5. American Academy of Pediatrics. Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics. 2012, 827-841.
6. Hair A., Peluso A., Hawthorne K. i wsp. Beyond necrotizing enterocolitis prevention: improving outcomes with an exclusive human milk–based diet. Breastfeed Med. 2016, Tom 11, 70-74.
7. Quigley M. Embleton N.D., McGuire W. Formula versus donor breast milk for feeding preterm or low birth weight infants. Cochrane Database Syst Rev. 2018, Tom 6, CD002971.
8. STATEMENT WHO/UNICEF JOINT. An equity-focused strategy to improve access to essential treatment services for children. 2012, 1-8.
9. A Petheric. Milk Banks Around the World https://milkgenomics.org/article/milk-banks-around-the-world/ (stan z dn. 09.07.2020 r.).
10. European Milk Bank Association. https://europeanmilkbanking.com/about-emba/ (stan z dn. 09.07.2020 r.).
11. Fundacja Bank Mleka Kobiecego. Co to są banki mleka? http://bankmleka.pl/28-co-to-sa-banki-mleka.html. (stan z dn. 09.07.2020 r.).
12. Calvo J., García L.N.R., Gormaz M. i wsp.: Recommendations for the Creation and Operation of Maternal Milk Banks in Spain. An Pediatr (Barc). 2018, Tom 89, nr 1, 65-65.
13. M Ghaly. Human Milk-Based Industry in the Muslim World: Religioethical Challenges. Breastfeed Med. 2018. Tom 13, 1, 28-29.
14. Alnakshabandi K Fiester A. Creating Religiously Compliant Milk Banks in the Muslim World: A Commentary. Paediatr Int Child Health. 2016, Tom 36(1), 4-6.
15. Wesołowska A Pawlus B, Bernatowicz-Łojko U i wsp. Funkcjonowanie banków mleka w Polsce – Praktyczne rekomendacje. Postępy Neonatologii . 2018, Tom 24(1), 59-64.
16. Human Milk Banking Association of North America (HMBANA). Nonprofit donor human milk distribution reaches record high in 2017. [Online] [Zacytowano: 09 07 2020.] https://www.hmbana.org/about-us/.