Uzyskiwana dzięki wielu szczepieniom odporność zbiorowiskowa, powodująca, ze dzięki zaszczepieniu wysokiego odsetka społeczeństwa zapadalność na choroby zmniejsza się również u osób nieuodpornionych przyczynia się do powstania znacznych oszczędności w systemach ochrony zdrowia, co potwierdzają liczne badania farmaekoekonomiczne.

Efekty szczepień analizowane mogą być więc zarówno w wymiarze zdrowotnym (zmniejszenie ryzyka zachorowania, a przez to obniżenie współczynnika zapadalności, minimalizacja liczby powikłań po danej chorobie, uniknięcie możliwego zakażenia szpitalnego podczas hospitalizacji, itp.), jak i ekonomicznym, obejmując oszczędności finansowe w wyniku nieponiesionego leczenia ambulatoryjnego lub hospitalizacji w przypadku zachorowania. Prowadzenie analiz ekonomicznych w zakresie efektywności szczepień bierze pod uwagę koszty interwencji (szczepienia) mierzone w sposób monetarny oraz efekty zdrowotne (mierzone w jednostkach monetarnych lub naturalnych, w zależności od rodzaju analizy).

Najczęściej stosowana w tym celu analiza kosztów i korzyści (CBA, ang. cost-benefit analisys) porównuje obie te wielkości wyrażone w jednostkach monetarnych, wykorzystując w tym celu dwa wskaźniki: korzyść netto (różnicę między korzyścią a kosztem danej interwencji) oraz wskaźnik kosztów i korzyści (stosunek kosztów do korzyści). Przy porównywaniu różnych interwencji wybierane są te o najwyższej korzyści netto lub najniższym wskaźniku kosztów do korzyści.

W literaturze odnaleźć można szczególnie dużo analiz dotyczących grypy, w szczególności w odniesieniu do osób starszych^17,18,19. Analizy farmakoekonomiczne, wskazując na koszty leczenia zachorowania, obejmują głównie koszty bezpośrednie, m.in. wizyty u lekarzy, wydatki na leki, leczenie powikłań pogrypowych, hospitalizacje, badania specjalistyczne. Polskie badania wskazują, że koszty te wynoszą ok. 730 mln zł w roku z epidemią (ok. 43,5 mln zł w roku bez epidemii)²⁰. Inne, jednostkowe wyliczenia wskazują, że w 2009 roku średni koszt przeciętnej infekcji leczonej ambulatoryjnie wyniósł 101 zł, a w przypadku leczonego ambulatoryjnie zapalenia płuc wzrósł do 186 zł. Infekcja powikłana, zakończona hospitalizacją, kosztowała powyżej 7 000 zł²¹. Wiele analiz obejmuje skutki zachorowania na grypę w postaci powikłań wielonarządowych (np. transplantacji serca).

Niektóre badania zwracają również uwagę na często znacznie wyższe koszty pośrednie związane z zapadalnością na choroby (wynoszące w przypadku grypy 4,3 mld zł w roku z epidemią oraz ok. 836 mln zł w roku bez epidemii), które obejmują straty, jakie ponosi gospodarka wskutek absencji chorobowej pracowników, długotrwałej nieobecności w pracy z powodu choroby lub opieki nad chorym, spadku wydajności pracy osób chorujących niekorzystających ze zwolnienia lekarskiego, ciężkich powikłań pogrypowych, które w konsekwencji mogą doprowadzić do częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy, a także do ciężkiego powikłania pogrypowego, mogącego doprowadzić do śmierci pracownika²⁰. Należy jednak zwrócić uwagę, iż analizy ekonomiczne nie obejmują dodatkowych kosztów choroby, takich jak zmniejszenie jakości życia (np. z powodu odczuwanego bólu), ograniczenie funkcjonowania rodzinnego i społecznego, utrata wolnego czasu, itp.

Wiele doniesień wskazuje, iż w przypadku grypy koszty szczepień są około 4 razy niższe od kosztów wynikających z choroby i ewentualnych powikłań²², a koszty pośrednie są dziesięciokrotnie wyższe niż koszty bezpośrednie^23,24. Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w 2010 roku choroby układu oddechowego odpowiadały za 27 207 300  na 205 478 500 dni absencji chorobowej (co stanowi 13%). Wydatki ZUS z powodu absencji chorobowej wyniosły 11 140 243 000 zł, w tym z powodu chorób układu oddechowego 1 527 516 000 zł (14%)²⁵.

Podobnie, badania farmakoekonomiczne obejmujące leczenie i profilaktykę krztuśca wskazują, że koszty bezpośrednie ponoszone na leczenie pacjenta znacznie przewyższają koszty zakupu szczepionki i uodpornienia pacjenta. W 2013 roku koszty poniesione przez budżet na szczepionki przeciw krztuścowi wyniosły 19 678 581,44 zł, a koszty leczenia od 2 701 116,39 zł do 4 384 331,57 zł. W przypadku jednak zaniechania szczepień, koszty leczenia krztuśca wyniosłyby od 148 218 750,00 zł do 237 150 000,00 zł, a koszt leczenia ambulatoryjnego sięgnąłby dodatkowo ok. 16 mln zł rocznie²⁶.

Badania efektywności kosztowej szczepień przeciw śwince wskazują, że całkowity koszt leczenia jednego chorego dziecka o niepowikłanym przebiegu tej choroby wyniósł w 2000 roku 973,86 zł, a w przypadku powikłań – ok. 6 tys. zł. Dla porównania, koszt szczepienia wynosił ok. 64,70 zł²⁷.

W przypadku zakażenia pneumokokami, dane Ministerstwa Zdrowia wskazują, iż zaszczepienie dzieci z grup ryzyka (ok. 10 % dzieci w Polsce) przyczyniło się do uzyskania oszczędności w wysokości 23 mln zł, które obejmowały nieponiesione koszy leczenia chorób wywołanych dwoinką zapalenia płuc tylko w grupie dzieci do 6 r. ż. Tym samym szacuje się, że w przypadku zaszczepienia całej populacji dzieci w Polsce oszczędności w zakresie kosztów bezpośrednich medycznych mogą wzrosnąć do ok. 230 mln zł²⁸. Podobne rezultaty uzyskane zostały w wyliczeniach kanadyjskich²⁹.

Podsumowanie

Stosowanie szczepień ochronnych powoduje powstanie zbiorowiskowej odporności na wiele chorób zakaźnych, co wpływa na możliwość utrzymania zapadalności na te choroby na relatywnie niskim poziomie. Szczepienia uznawane są za najefektywniejszy sposób zapobiegania wielu chorobom, przyczyniając się do powstania wielu oszczędności w systemach ochrony zdrowia, wynikających ze znacznego zmniejszenia hospitalizacji pacjentów, uniknięcia kosztów farmakoterapii, czy kosztów związanych z wpływem choroby na produktywność pacjentów. Liczne analizy farmakoekonomiczne wskazują na wysoką efektywność kliniczną szczepień w odniesieniu do poniesionych kosztów, a wyniki te powinny stanowić podstawę do podejmowania decyzji w zakresie finansowania świadczeń zdrowotnych pacjentom, co ma szczególne znaczenie w obliczu ograniczenia zasobów systemowych i możliwości wykorzystania tych środków na inne cele zdrowotne.

Autor:

dr n. o zdr. Urszula Religioni
Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie,
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie,
Zakład Analiz Ekonomicznych i Systemowych,
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -Państwowy Zakład Higieny

Artykuł pochodzi z kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”, nr 46/2019

Źródła:

• • Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (U. 2016 poz. 1866), art.2 pkt 26.
  • Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz.U. 2001 nr 126 poz. 1381), art. 2 pkt 30.
  • Kuchar E., „Klasyfikacja i skład szczepionek. Medycyna praktyczna”, dostępny w Internecie: <https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/szczepienia/158371,klasyfikacja-i-sklad-szczepionek>, dostęp 27.12.2018 r.
  • NIZP-PZH, Jakie są rodzaje szczepionek?, dostępny w Internecie: <http://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/jakie-sa-rodzaje-szczepionek/>, dostęp 27.12.2018 r.
  • NIZP-PZH, Jakie są obowiązujące akty prawne dotyczące szczepień?, dostępny w Internecie: <http://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/obowiazujace-akty-prawne-dotyczace-szczepien/>, dostęp 27.12.2018 r.
  • Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób  zakaźnych u ludzi (U. 2016 poz. 1866).
  • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (U. 2016 poz. 849).
  • Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (U. 2017 poz. 1318).
  • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania (U. 2010 nr 254 poz. 1711).
  • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych oraz sposobu finansowania i dokumentowania zalecanych szczepień ochronnych wymaganych międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi (U. 2010 nr 180 poz. 1215).
  • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności (Dz.U. 2012 poz. 40).
  • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. 2005 nr 81 poz. 716).
  • Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018.
  • NIZP-PZH, Jak się bada skuteczność szczepionek?, dostępny w Internecie: <http://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/jak-sie-bada-skutecznosc-szczepionek>, dostęp 29.12.2018 r.
  • Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób  zakaźnych u ludzi (U. 2016 poz. 1866), art. 2 pkt. 16.
  • NIZP-PZH, Czym są niepożądane odczyny poszczepienne?, dostępny w Internecie: <http://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/co-to-sa-niepozadane-odczyny-poszczepienne/>, dostęp dnia 29.12.2018 r.
  • Aballéa S., Chancellor J., Martin M. i in., The cost-effectiveness of influenza vaccination for people aged 50 to 64 years: an international model, “Value Health” 2007; 10(2): 98-116.
  • Maciosek M.V., Solberg L.I., Coffield A.B. i im., Influenza vaccination health impact and cost effectiveness among adults aged 50 to 64 and 65 and older, Am J Prev Med. 2006; 31(1): 72-79.
  • Wodo S.C., Nguyen V.H., Schmidt C., Economic evaluations of influenca vaccination in the elderly, Manage. Health Outcome 2000; 8: 273-285.
  • Brydak L., Skutki zdrowotne i ekonomiczne zakażeń grypą w aspekcie zdrowia publicznego, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” 2016; 4(49): 401-407.
  • Jahnz-Różyk K., Health economic impact of viral respiratory infections and pneumonia diseases on the elderly population in Poland, Pol Merkur Lekarski 2010; 29(169): 37-40.
  • Brydak L., Ekonomia zwycięża w profilaktyce grypy, Przewodnik Menedżera Zdr. 2001; 5: 38–40.
  • Kovács G., Kaló Z., Jahnz-Rozyk K. i in., Medical and economic burden of influenza in the elderly population in central and eastern European countries, Hum Vaccin Immunother. 2014; 10(2): 428-4
  • Molinari N.A., Ortega-Sanchez I.R., Messonnier M.L. i in., The annual impact of seasonal influenza in the US: measuring disease burden and costs, Vaccine 2007; 25(27): 5086-5096.
  • Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, dostępny w Internecie: <http://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/oopz/2018/OP-0073-2018.pdf>, dostęp 20.12.2018 r.
  • Banaszczyk-Ruś M., Czech M., Aspekty ekonomiczne i epidemiologiczne programu szczepień ochronnych przeciw krztuścowi w Polsce, „Zdrowie Publiczne i Zarządzanie” 2016; 14(4): 244–253.
  • Wiśniewska K., Wysocki J., Analiza farmakoekonomiczna szczepień przeciw śwince, Przew Lek 2003; 5(6): 70-76.
  • Gierczyński J., Gryglewicz J., Aspekty ekonomiczno-systemowe szczepień dzieci przeciwko inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae w Unii Europejskiej w Raport Grupy na rzecz Programu Szczepień Ochronnych w Polsce. Warszawa 2016.
  • LebelH., Kellner J.D., Ford-Jones E.L., A Pharmacoeconomic Evaluation of 7-Valent Pneumococcal Conjugate Vaccine in Canada, Clinical Infectious Diseases 2003; 36(3): 259-268.