Analizy farmakoekonomiczne, umożliwiając porównanie kosztów i efektów wynikających z zastosowania określonego leku stanowią podstawowe narzędzie dla decydentów systemu ochrony zdrowia w zakresie stosowanej polityki lekowej. Analizy farmakoekonomiczne wykorzystywane mogą być na każdym szczeblu ochrony zdrowia, w tym w optymalizacji szpitalnej gospodarki lekowej.

Głównym celem analiz farmakoekonomicznych jest dążenie do optymalizacji gospodarowania produktami leczniczymi poprzez stosowanie tych produktów, które są najbardziej efektywne z klinicznego i ekonomicznego punktu widzenia. Z tego względu, analizy te stają się podstawą podejmowania decyzji dotyczących wyboru sposobu leczenia pacjenta w oparciu o naukowo uzasadnioną ocenę opłacalności leczenia [3].

Analizy farmakoekonomiczne znajdują zastosowanie zarówno w obszarze otwartej (ambulatoryjnej), jak i zamkniętej (szpitalnej) opieki zdrowotnej. Ich rola jest również bardzo istotna w podejmowaniu decyzji o finansowaniu określonych produktów leczniczych czy wyrobów medycznych ze środków publicznych, a więc na poziomie centralnym.

Rodzaje analiz farmakoekonomicznych

Analiza efektywności kosztów (CEA)

Głównym celem analizy efektywności kosztów (ang. cost-effectiveness analisys, CEA) jest porównanie działania dwóch leków lub zestawienie efektów zastosowania u pacjenta określonej terapii lekowej z brakiem podjęcia takiego działania lub z zastosowaniem innej (nielekowej) interwencji terapeutycznej [4].

W analizie efektywności kosztów mierzone są zarówno koszty, jak i efekty zastosowania danego produktu. Koszty w analizie efektywności kosztów prezentowane są w jednostkach monetarnych, a efekty w jednostkach naturalnych, takich jak zyskane lata życia (ang. life years saved, LYS) [5], lata życia skorygowane o jakość (ang. quality-adjusted life years, QALY – polegające na przydzielaniu każdemu zyskanemu rokowi życia odpowiedniej wagi w zakresie od 0 do 1, odzwierciedlającej poziom jakości życia w danym roku), czas wolny od objawów choroby, czy w postaci konkretnych wskaźników takich jak obniżenie poziomu glukozy we krwi, obniżenie ciśnienia krwi, itp. Ostateczny wynik analizy przedstawiany jest za pomocą tzw. inkrementalnego współczynnika koszt-efektywność (ang. incremental cost-effectiveness ratio, ICER).
gdzie:

C_X – koszt terapii X
C_Y – koszt terapii Y
E_X – efekt terapii X
E_Y – efekt terapii Y
∆C – różnica pomiędzy kosztem terapii X a kosztem terapii Y
∆E – różnica pomiędzy efektem terapii X a efektem terapii Y

Inkrementalny współczynnik efektywności kosztów informuje o koszcie uzyskania dodatkowej jednostki wyniku przy zastąpieniu wybranej interwencji zdrowotnej inną procedurą lub też oszczędności, wynikającej ze zmniejszenia efektywności o jednostkę [6].

Analiza efektywności kosztów jest najczęściej stosowaną analizą w badaniach farmakoekonomicznych. Ważnym elementem tej analizy jest tzw. analiza wrażliwości, która ocenia wpływ zmian kluczowych parametrów lub założeń na końcowy wynik badania, co ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowej interpretacji wyników [7].

Analiza konsekwencji kosztów (CCA)

Analiza konsekwencji kosztów (ang. cost-consequence analysis, CCA) stanowi zbiór wszystkich możliwych kosztów związanych z zastosowaniem określonej terapii oraz wskazanie listy wszystkich możliwych korzyści z nią związanych. W związku z tym, iż w analizie konsekwencji kosztów koszty i efekty interwencji nie są przedstawiane w postaci zagregowanego wskaźnika, wyniki te analizy wykorzystywane są jako podstawa do prowadzenia innych analiz farmakoekonomicznych.

Analiza użyteczności kosztów (CUA)

Analiza użyteczności kosztów (ang. cost-utility analysis, CUA) stosowana jest w przypadkach, gdy konieczne jest porównanie dwóch procedur terapeutycznych (lub leków), których efekty różnią się od siebie. W analizie użyteczności kosztów, koszty zastosowanej terapii wyrażone są w jednostkach monetarnych, natomiast efekty w jednostkach użyteczności, do których należą lata życia skorygowane o jakość (QALY) lub równoważnik lat życia w pełnym zdrowiu (ang. health-life equivalent, HYE). Dzięki stosowaniu uniwersalnych jednostek użyteczności, w analizie porównywanych może być jednocześnie wiele efektów terapeutycznych, ocenianych za pomocą QALY lub HYE. Analiza użyteczności kosztów stosowana jest w szczególności w przypadku działań, które w największym stopniu wpływają na jakość życia chorego uwarunkowaną stanem zdrowia (ang. health-related quality of life, HQoL).

Wynik analizy użyteczności kosztów przedstawiany jest za pomocą inkrementalnego współczynnika koszt-użyteczość. Z uwagi jednak na fakt, iż najczęściej stosowaną miarą pomiaru efektów zdrowotnych w analizie kosztów i użyteczności jest wskaźnik lat życia skorygowanych o jakość, wynik analizy jest zwykle przedstawiany jako koszt/QALY.

Analiza użyteczności kosztów przeprowadzana jest w sytuacjach, gdy zastosowanie wybranej interwencji będzie miało znaczący wpływ na jakość życia pacjenta lub gdy analizowana procedura może zwiększać ryzyko zgonu pacjenta.

Analiza minimalizacji kosztów (CMA) 

Analiza minimalizacji kosztów (ang. cost-minimisation analysis, CMA) ma zastosowanie w przypadku interwencji, których efekty są identyczne. Tym samym, jednostki w których wyrażone są efekty poszczególnych analiz minimalizacji kosztów mogą być różne (ważne, by w jednej analizie stosowane były te same wskaźniki efektów). Koszty w analizie minimalizacji kosztów wyrażone są w jednostkach monetarnych, przy czym w tym wypadku szczególnie ważne jest, by określone zostały jak najpełniejsze koszty każdej z porównywanych terapii (koszty bezpośrednie, koszty pośrednie, a jeśli jest to możliwe – także koszty społeczne). W wyniku analizy minimalizacji kosztów wybrany powinien być lek, który przy tych samych efektach terapeutycznych będzie charakteryzował się niższym kosztem całkowitym.

Analiza wydajności kosztów (CBA)

Analiza wydajności kosztów (ang. cost-benefit analysis, CBA) stosowana jest w przypadku terapii, których wyniki znacznie różnią się, ale dla decydenta ważne jest, czy poniesienie określonych kosztów jest adekwatne do obserwowanych korzyści. Koszty i efekty prowadzonego działania czy stosowanego leku w analizie wydajności kosztów wyrażone są w jednostkach monetarnych, a z uwagi a trudność wyceny wielu efektów, analiza wydajności kosztów stosowana jest w niewielu przypadkach.

Do wyceny korzyści zdrowotnych wykorzystywane są 3 podstawowe metody:

1. Metoda kapitału ludzkiego – polegająca na oszacowaniu rynkowej wartości płac, które zostaną zachowane dzięki wyleczeniu danej choroby;
2. Metoda ujawnionych preferencji – określająca związek między narażeniem na utratę zdrowia a dodatkowym wynagrodzeniem, jakie chcieliby z tego tytułu otrzymywać pracownicy;
3. Ocena warunkowa – polegająca na pomiarze maksymalnej skłonności do płacenia za określony sposób leczenia [8].

Prowadzenie analizy wydajności kosztów wymaga wyliczenia zdyskontowanych wartości korzyści wynikających z zastosowania określonej terapii i porównania ich ze zdyskontowanymi kosztami tej terapii, co przedstawiane jest za pomocą tzw. korzyści netto. Przyjmuje się, że działanie, dla którego korzyść netto jest większa od zera, jest działaniem opłacalnym.

Autor:
Dr n. o zdr. Urszula Religioni
Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Zakład Analiz Ekonomicznych i Systemowych
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH)

Artykuł pochodzi z 48 numeru kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”

Źródła:

1. Getzen T.E., Ekonomika zdrowia – teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s.43.
2. Czech M., Farmakoekonomika i ocena technologii medycznych w gospodarowaniu lekami w Polsce. Diagnoza i koncepcje zmian. Oficyna a Wolters Kluwer businesss, Warszawa 2010, s. 51.
3. Czech M., Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej. Biblioteka Naukowa Czasopisma Aptekarskiego, Warszawa 2008, s. 20.
4. Czech M., Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej. Biblioteka Naukowa Czasopisma Aptekarskiego, Warszawa 2008, s. 66-72.
5. Ojrzyńska A., Ocena trwania życia w zdrowiu populacji polski z wykorzystaniem sumarycznych miar stanu zdrowia. Śląski Przegląd Statystyczny 2013; 17(11): 261-274.
6. Orlewska M., Czech M., Słownik Farmakoekonomiczny, Oficyna Wydawnicza UNIMED, Jaworzno 2002, s. 33.
7. Kolasa K., Optymalna alokacja zasobów w ochronie zdrowia. ABC a Wolters Kluwer Business, Warszawa 2012, s. 17-25.
8. Czech M., Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej. Biblioteka Naukowa Czasopisma Aptekarskiego, Warszawa 2008, s. 72-76.
9. Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych (Dz.U. 2011 nr 122 poz. 696 ze zm.).
10. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2004 nr 10 poz. 2135 ze zm.).
11. Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o sposobie obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto (Dz.U. poz.2000 nr 114 poz. 1188 ze zm.), art.6 ust.1.
12. Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych (Dz.U. 2011 nr 122 poz. 696 ze zm.), art. 12.