Wraz z postępem cywilizacyjnym profil wiekowy społeczeństwa krajów rozwiniętych będzie się zmieniał. Ujemny przyrost naturalny świadczy o starzejącym się społeczeństwie, któremu towarzyszy znacznie częstsze występowanie chorób wieku podeszłego, a właśnie taką chorobą jest choroba Parkinsona, której farmakoterapię przybliżmy w cyklu artykułów dotyczących wspomnianego schorzenia.
Choroba Parkinsona, obok choroby Alzheimera, jest jedną z najczęściej występujących chorób neurodegeneracyjnych ośrodkowego układu nerwowego i dotyka przeważnie pacjentów po 50 roku życia. Ma ona charakter postępujący, a jej objawy coraz bardziej utrudniają codzienne funkcjonowanie człowieka. Ze względu na nieuleczalność choroby, wdrożone leczenie ma charakter jedynie objawowy.
W chorobie Parkinsona jako główny proces patologiczny wymienia się uszkodzenie komórek istoty czarnej mózgu, co w konsekwencji skutkuje postępującym uszkodzeniem neuronów dopaminergicznych oraz spadkiem stężenia dopaminy w prążkowiu. Ma to swoje odzwierciedlenie również w zaburzeniu czynności innych układów neuroprzekaźnikowych, szczególnie układu cholinergicznego .
Kryteria diagnostyczne jasno określają podstawy rozpoznania choroby, którymi jest obecność spowolnienia ruchowego oraz jeden z trzech innych objawów spośród:
- drżenia spoczynkowego,
- zaburzeń odruchów postawnych
- sztywności mięśniowej.
Kryterium dodatkowym stanowiącym potwierdzenie diagnozy jest dobra odpowiedź na prekursor dopaminy – lewodopę. Niezbędne jest także wykluczenie innych schorzeń takich, jak: przebyty udar mózgu, guz mózgu czy krwiak przymózgowy, które mają objawy zespołu parkinsonowskiego.
Do zasadniczych objawów choroby Parkinsona zalicza się: sztywność mięśniową, drżenie mięśniowe spoczynkowe, zaburzenia chodu, spowolnienie ruchowe (bradykinezja), maskowatość twarz, spowolnienie procesów psychicznych (bradyfrenia), zaburzenia wegetatywne: ślinienie, łzawienie, pocenie, łojotok. Powyższe główne objawy ruchowe poprzedzone są objawami przedklinicznymi tj.: zaburzeniami węchu, objawami autonomicznymi, zwłaszcza zaparciami, które mogą wyprzedzać klasyczny początek choroby nawet o 10 lat.
Leczenie choroby Parkinsona
Farmakoterapia choroby Parkinsona polega na łagodzeniu objawów poprzez przywracanie równowagi pomiędzy układem dopaminergicznym a cholinergicznym. W tym celu podaje się leki stymulujące układ dopaminergiczny, powodując wzrost poziomu endogennej dopaminy lub blokując jej metabolizm poprzez podanie inhibitorów enzymów rozkładających dopaminę: MAO (monoaminooksydaza) czy COMT (ang. catechol-O-methyltransferase). Stosowane są także leki hamujące układ cholinergiczny. Jednakże leki te redukują głównie wzmożone napięcie i sztywność mięśni, mniej wpływając na drżenie.
Podstawowe leki oraz ich połączenia stosowane w leczeniu choroby Parkinsona przedstawiono w Tabeli 1.
| substancja czynna | mechanizm działania | działanie niepożądane |
|
lewodopa + benserazyd |
prekursor dopaminy + inhibitor dekarboksylazy aminokwasów aromatycznych | lewodopa powodować może euforyzację i samowolne zwiększanie przez chorego dawek leku, co skutkuje pobudzeniem i dyskinezami |
| lewodopa + karbidopa | ||
| lewodopa + karbidopa + entakapon (inhibitor comt) | ||
| bromokryptyna | leki dopaminergiczne | leki te powodują u części chorych obrzęki wokół kostek, napady senności, zaburzenia kontroli impulsów, jak np. hiperseksualizm czy patologiczny hazard |
| kabergolina | ||
| pramipeksol | ||
| ropinirol | ||
| rotigotyna | ||
| piribedyl | ||
| amantadyna | leki stymulujące wydzielanie dopaminy oraz hamujące jej resorpcję zwrotną | amantadyna może powodować obrzęki wokół kostek, marmurkowatość skóry oraz zaburzenia zasypiania, przeciwwskazana jest w jaskrze |
| memantyna | ||
| apomorfina | ||
| pridinol | leki cholinolityczne | leki obecnie rzadko stosowane, nasilają zaburzenia poznawcze, stymulują zaburzenia psychotyczne, są przeciwwskazane w jaskrze |
| biperiden | ||
| triheksyfenidyl | ||
| benzatropina | ||
| tolkapon | inhibitory comt; leki te zwiększają działanie lewodopy przez hamowanie jej rozkładu | mogą powodować biegunki; z uwagi na ryzyko zapalenia wątroby wymagany ścisły nadzór hepatologiczny |
| entakapon | ||
| rasagilina | inhibitory mao; leki te hamują rozkład dopaminy i w ten sposób zwiększają jej działanie | ich metabolity mogą powodować zaburzenia zasypiania |
| selegilina |
Tabela 1. Podstawowe leki oraz ich połączenia stosowane w leczeniu choroby Parkinsona
mgr farm. Maria Podsiedlik,
Redakcja
Artykuł pochodzi z kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”, nr 45/2019
Źródła:
-
- Gaweł, A. Potulska-Chromik, Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, Postępy Nauk Medycznych, 2015, 28
- Sławek, Choroba Parkinsona – jak skutecznie diagnozować, jak skutecznie leczyć? Forum Med. Rodz. 2014; t. 8, nr 6.
- Kostowski, Z. S. Herman, Farmakologia. Podstawy farmakoterapii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa. 2008. Wyd.3
- Gałązka-Sobotka, D. Koziorowski, J. Gierczyński, J. Gryglewicz, D. Jaskólski, E. Karczewicz, W.Machajek, T. Mandat, J. Pawłowska-Machajek, D. Rutkowski, J. Sławek, P. Sielicki, H. Zalewska, Model kompleksowej i koordynowanej opieki nad pacjentem z chorobą Parkinsona. A model of comprehensive and coordinated care over patient with Parkinson’s disease in Poland, Warszawa 2018; dostępny w Internecie: <https://www.researchgate.net/publication/324529141>, dostęp z dn. 26.09.2018
- Kiejna, P. Pacan, E. Trypka, T. Sobów, T. Parnowski, I. Kłoszewska, L. Bidzan, A. Borzym, D. Antoniak, U. Cieślak, E. Pszkowska, M. Jarema, Standardy leczenia otępień, Psychogeriatria Polska 2008; 5(2): 59-94
- Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, według stanu na dzień 1 stycznia 2018 r.; Dz. Urz. Min. Zdr. z 2018, poz. 23; dostępny w Internecie: <http://bip.urpl.gov.pl/pl/biuletyny-i-wykazy/urz%C4%99dowy-wykaz-produkt%C3%B3w-leczniczych>, dostęp z dn. 26.09.2018 - Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 1 września 2018 r.; dostępny w Internecie: <https://www.gov.pl/zdrowie/obwieszczenie-ministra-zdrowia-z-dnia-29-sierpnia-2018-r-w-sprawie-wykazu-refundowanych-lekow-srodkow-spozywczych-specjalnego-przeznaczenia-zywieniowego-oraz-wyrobow-medycznych-na-1-wrzesnia-2018-r>, dostęp z dn. 26.09.2018