O COVID-19 słów kilka… Choroba COVID-19 (coronavirus disease 2019) jest powodowana przez koronawirusa, ale czym są koronawirusy ?

Choroba COVID-19 (coronavirus disease 2019) jest powodowana przez koronawirusa SARS-CoV-2, ale czym są koronawirusy? Należą one do rodziny wirusów RNA poznanej w latach 60. XX wieku. Wśród koronawirusów są 4 gatunki wirusów człowieka powszechnie występujące na całym świecie i wywołujące zakażenia dróg oddechowych i przewodu pokarmowego o zazwyczaj lekkim przebiegu.

W XXI w. po prawdopodobnej mutacji wirusów zwierzęcych umożliwiającej adaptację do replikacji w komórkach ludzkich,  pojawiły się nowe koronawirusy człowieka. Pierwszym wirusem był SARS-CoV (ang. Severe Acute Respiratory Syndrome coronavirus), który wywoływał zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej. Drugim znanym wirusem był MERS-CoV (ang. Middle East Respiratory Syndrome), powodujący zespół bliskowschodniej niewydolności oddechowej. Trzeci wirus, który się pojawił, to znany obecnie SARS-CoV-2 (czyli koronawirus SARS typu 2). Początek zakażeń tym koronawirusem szacuje się na listopad 2019 r.

Międzynarodowy Komitet Taksonomii Wirusów (ICTV) zdecydował się na nadanie takiej nazwy nowemu gatunkowi wirusa, ponieważ jest on w 79,5% podobny do wirusa SARS oraz daje podobne objawy kliniczne wynikające z zakażenia do choroby sprzed kilkunastu lat.

Jak zapobiegać COVID-19 ?

Koronawirusy są wrażliwe na podstawowe środki dezynfekcyjne i wysoką temperaturę. Skuteczne są więc standardowe procedury stosowane do odkażania, takie jak: częste mycie rąk wodą z mydłem, odkażanie rąk preparatami na bazie alkoholu oraz unikanie dotykania rękami oczu, nosa, ust.

Ważne jest także zakrywanie nosa i ust podczas kaszlu i kichania, używanie jednorazowej chusteczki, która powinna zostać natychmiast usunięta lub kichanie w zgięcie łokcia, nigdy w otwarte dłonie. W przypadku kontaktu z osobami prezentującymi objawy zakażenia wskazane jest utrzymanie odległości co najmniej 1 metra. Należy stosować maski ochronne, jednakże nie ma potrzeby stosowania masek przez osoby zdrowe. Maski powinny być stosowane w przypadku kontaktu z osobą z podejrzeniem zakażenia nowym koronawirusem (np. podczas sprawowania opieki nad taką osobą), a także przez osoby które kichają i kaszlą.

Jak leczyć COVID-19 ?

Leczenie choroby jest przede wszystkim objawowe. Leczy się symptomy, które często w przypadku COVID-19 obejmują gorączkę, kaszel i duszność. W łagodnych przypadkach można zastosować odpoczynek i leki zmniejszające gorączkę. Nie ma obecnie zarejestrowanego leku przeciwko koronawirusom.

W szpitalach lekarze i pielęgniarki czasami leczą pacjentów z COVID-19 lekiem przeciwwirusowym zawierającym oseltamiwir – Tamiflu, który przynajmniej w niektórych przypadkach hamuje reprodukcję wirusa. Jest to nieco zaskakujące, ponieważ Tamiflu został zaprojektowany do ukierunkowania enzymu na wirusa grypy, a nie na koronawirusy.

Próby leczenia dostępnymi lekami przeciwwirusowymi wskazują na możliwe korzystne efekty podawania inhibitorów proteazy HIV i inhibitorów neuraminidazy wirusa grypy. Są to jednak leki ukierunkowane na inne wirusy. Pojawiły się doniesienia o znalezieniu substancji swoiście hamujących SARS-CoV-2, jednak na wyniki badań musimy poczekać.

Obecnie prowadzone są badania kliniczne remdesiviru. Jest to analog nukleotydowy,  zaburzający aktywność wirusowej polimerazy RNA.  Pierwotnie był stworzony do leczenia wirusa Ebola. Włączono go do badań klinicznych w wielu krajach i dał obiecujące wyniki, szybko polepszając rokowania i doprowadzając do wyleczenia pierwszego pacjenta w USA oraz we Francji. Innym lekiem o podobnym do remdesiviru mechanizmie działania jest favipiravir, stosowany aktualnie w badaniach klinicznych w Chinach i w Japonii. Mimo prowadzonych badań żaden z wyżej wymienionych leków nie został dotychczas zarejestrowany przez FDA (ang. Food and Drug Administration – Agencję Żywności i Leków) do leczenia COVID-19.

Lekarze w Chinach testują również lek o nazwie Kaletra (lopinawir+rytonawir), samodzielnie lub z różnymi kombinacjami interferonów, inhibitorów syntezy RNA analogu guanozyny, inhibitorów odwrotnej transkryptazy lub leków przeciw grypie, takich jak baloksawir, marboxil, oseltamiwir i umifenowir. Lopinawir to inhibitor proteaz HIV1 i HIV2, dzięki czemu powstają cząstki wirusa niemożliwe do zakażania, a rytonawir wydłuża czas działania lopinawiru.

Uważa się, że Kaletra hamuje proteazę podobną do 3-chymotrypsyny koronawirusów SARS i MERS i była związana z poprawą wyników klinicznych w badaniu przeciwko SARS. Chińska Narodowa Komisja Zdrowia zezwoliła na leczenie Kaletrą zapalenia płuc wywołanego przez SARS-CoV-2. Komisja Zdrowia prowincji Henan ogłosiła 31 stycznia, że ​​trzy potwierdzone przypadki pacjentów, u których zdiagnozowano nowe zakażenia koronawirusem, powróciły do ​​zdrowia po zażyciu Kaletry.

W Polsce 13 marca 2020 Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych wydał pozytywną decyzję  w sprawie zmiany do pozwolenia na dopuszczenie do obrotu dla produktu leczniczego ARECHIN (chlorochina), polegającą na dodaniu nowego wskazania terapeutycznego: „Leczenie wspomagające w zakażeniach koronawirusami typu beta takimi jak SARS-CoV, MERS-CoV i SARS-CoV-2” oraz związanego z nim dawkowania produktu leczniczego.

Dane na temat skuteczności chlorochiny i hydroksychlorochiny w leczeniu pacjentów z COVID-19 są jednak ograniczone. Leki te wykazują aktywność przeciwwirusową in vitro. W związku z brakiem terapii o potwierdzonych skutecznościach, chlorochina i hydroksychlorochina są często stosowane przez klinicystów w leczeniu szpitalnym pacjentów z COVID-19. Zawsze jednak powinna być wzięta pod uwagę możliwość toksycznego działania tych leków (np. wydłużenie odstępu QT oraz uszkodzenie siatkówki).

 W ostatnim czasie zaczęły pojawiać się dowody na skuteczność połączenia hydroksychlorochiny z azytromycyną. To zestawienie wydaje się być korzystniejsze niż sama hydroksychlorochina. Nie bez znaczenia jest tu immunomodulująca rola antybiotyku, który działa przeciwzapalnie i tłumi działania interleukiny 6  i innych cytokin, które są dużym problemem w przebiegu COVID-19. Wydaje się to być szczególnie istotne u osób z astmą.

W przypadkach, w których zapalenie płuc hamuje oddychanie, leczenie obejmuje wentylację tlenem. Wentylatory wdmuchują powietrze do płuc przez maskę lub rurkę włożoną bezpośrednio do tchawicy. Badanie opublikowane w renomowanym czasopiśmie New England Journal of Medicine, przeprowadzone na 1099 hospitalizowanych pacjentach z koronawirusem w Chinach, wykazało, że 41,3% potrzebuje dodatkowego tlenu, a 2,3% potrzebuje inwazyjnej wentylacji mechanicznej.

Trwają obecnie prace nad szczepionką chroniącą przed COVID-19. Proces opracowania preparatu szczepionkowego, jego standaryzacji i sprawdzenia bezpieczeństwa oraz wdrożenia masowej produkcji szczepionki musi zająć wiele miesięcy. Szacuje się, że szczepionka może być dostępna na rynku za ok. 12 miesięcy.

Szczepionka jest tworzona na bazie szczepionki sprzed kilkunastu lat dotyczącej wirusa SARS. Badania nad tamtą szczepionką nigdy nie zostały ukończone, jednak ze względu na podobieństwo obu wirusów wykorzystuje się dawne dane.

Rola glukokortykosteroidów w leczeniu COVID-19

WHO (ang. World Health Organisation) oraz CDC (ang. Centers for Disease Control and Prevention) nie zalecają stosowania glukokortykosteroidów w leczeniu COVID-19, jeśli pacjent nie ma dodatkowych wskazań, takich jak np. zaostrzenie przewlekłej choroby obturacyjnej płuc. Ich stosowanie u pacjentów z grypą wiąże się ze zwiększonym ryzykiem śmiertelności, a w przypadku pacjentów z infekcją MERS-CoV było związane ze spowalnianiem usuwania wirusa. Glukokortykosteroidy były szeroko stosowane w leczeniu SARS, jednak bez mocnych dowodów przemawiających za ich korzystnym działaniem w przebiegu tej choroby. Przekonujące dowody wskazywały na niekorzystne krótko- i długoterminowe skutki podawania glukokortykosteroidów pacjentom z SARS.

Wątpliwości wokół zastosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych w leczeniu objawów COVID-19

Niektórzy klinicyści sugerują, że zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (takich jak ibuprofen) we wczesnych fazach COVID-19 może mieć negatywny wpływ na przebieg choroby. Obawy te opierają się na niepotwierdzonych doniesieniach o kilku młodych pacjentach, którzy dostali NLPZ na początku zakażenia i doświadczyli ciężkiego przebiegu choroby. W świetle tych obaw niektórzy zaczęli preferować podawanie paracetamolu zamiast NLPZ w leczeniu gorączki. Nie ma jednak klinicznych lub populacyjnych danych, które bezpośrednio odnosiłyby się do ryzyka stosowania NLPZ.

Europejska Agencja Leków (EMA – ang. European Medicines Agency) oraz WHO nie rekomendują unikania leków z grupy NLPZ, jeśli istnieją kliniczne wskazania do ich stosowania. Zgodnie z krajowymi wytycznymi państw Unii Europejskiej, pacjenci i pracownicy ochrony zdrowia mogą kontynuować stosowanie leków z grupy NLPZ (takich jak ibuprofen), zgodnie z zatwierdzonymi informacjami o produkcie. Podobne stanowisko zajęły instytucje z Wielkiej Brytanii. Brytyjski NHS (ang. National Health Service) informuje, że nie ma obecnie mocnych dowodów na to, że ibuprofen może pogarszać przebieg COVID-19.

Czy można całkowicie wyleczyć COVID-19?

Wiele osób zostało wyleczonych z choroby, co można tłumaczyć tym, że powstała u tych osób odporność swoista (m.in. wytworzone przeciwciała). Powinno to wiązać się z eliminacją wirusa i nabyciem odporności na ponowne zakażenie. Niepokoi jednak fakt, ze u części wyleczonych pacjentów wykryto ponowną obecność wirusa. Właściwa ocena sytuacji będzie możliwa dopiero po kilkumiesięcznej obserwacji.

Redakcja

 

Źródła:

1. Medexpress. Kiedy szczepionka na SARS-CoV-2? https://www.medexpress.pl/kiedy-szczepionka-na-sars-cov-2/76964 Dostęp online 18.03.2020.
2. A. Zykubek: Koronawirus SARS-CoV-2 i choroba COVID-19. Co musisz wiedzieć? Polskie Towarzystwo Filozoficzne. https://www.filozofiaprzyrody.pl/koronawirus-sars-cov-2-i-choroba-covid-19-co-musisz-wiedziec/ Dostęp online 18.03.2020.
3. Ch. Harrison: Coronavirus puts drug repurposing on the fast track. Springer Nature Limited 2020 https://www.nature.com/articles/d41587-020-00003-1 Dostęp online 18.03.2020.
4. A. Philippidis: How to Conquer Coronavirus: Top 35 Treatments in Development. Genetic Engineering & Biotechnology News 2020 https://www.genengnews.com/a-lists/how-to-conquer-coronavirus-top-35-treatments-in-development/ Dostęp online 18.03.2020.
5. FIP HEALTH ADVISORY. COVID-19: CLINICAL INFORMATION AND TREATMENT GUIDELINES. INTERNATIONAL PHARMACEUTICAL FEDERATION 2020. https://www.fip.org/files/content/priority-areas/coronavirus/COVID-19-Clinical-information-and-treatment-guidelines.pdf      Dostęp online 18.03.2020.
6. Wszechnica aptekarska. Jakie leki mogą okazać się skuteczne w zwalczaniu nowego koronawirusa? Aptekarz Polski – pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej 2020. http://www.aptekarzpolski.pl/2020/03/jakie-leki-moga-okazac-sie-skuteczne-w-zwalczaniu-nowego-koronawirusa/ Dostęp online 18.03.2020.
7. K. McIntosh: Coronavirus disease 2019 (COVID-19). UpToDate 2020. https://www.uptodate.com/contents/coronavirus-disease-2019-covid-19#H2430150683 Dostęp online 18.03.2020.
8. EMA gives advice on the use of non-steroidal antiinflammatories for COVID-19. European Medicines Agency, 2020 https://www.ema.europa.eu/en/documents/press-release/ema-gives-advice-use-non-steroidal-anti-inflammatories-covid-19_en.pdf Dostęp online 18.03.2020.
9. NHS. Self-isolation if you or someone you live with has symptoms-Coronavirus (COVID-19). https://www.nhs.uk/conditions/coronavirus-covid-19/self-isolation-advice/ Dostęp online 18.03.2020.
10. Adamed. Komunikat dla profesjonalistów medycznych. https://www.adamed.com/aktualnosci/szczegoly/komunikat-dla-profesjonalistow-medycznych Dostęp online 18.03.2020.