Przyjmuje się, że czynnikiem warunkującym dostępność do leczenia jest poziom odpłatności dokonywanej przez pacjenta, który z oczywistych powodów jest głównym powodem braku realizacji recepty. W 2010 roku poziom odpłatności wynosił 28.5%[3]. W 2013 roku odpłatność pacjenta stanowiła średnio 40% ceny detalicznej substancji czynnych wprowadzonych do refundacji w aptekach otwartych. Pacjenci na produkty w ramach nowych substancji wydali w 2012 roku 15 mln zł, a w 2013 roku ponad 45 mln zł.[4].

Zgodnie  z założeniem WHO, poziom odpłatności wyższy niż 25% w znaczny sposób zaburza dostępność ekonomiczną pacjentów do leków, w szczególności osób ubogich, a także pacjentów chorujących przewlekle[5]. Kolejną kwestią budzącą kontrowersje wśród ekspertów do spraw polityki zdrowotnej jest zasadność refundowania substancji czynnych, które w tej samej dawce dostępne są w produktach OTC wydawanych bez recepty. Korygujące prace legislacyjne nad tego typu substancjami czynnymi powinny się przełożyć na oszczędności, które mogłyby zostać wykorzystane w celu zwiększenia dostępności ekonomicznej np. do terapii przeciwnowotworowej lub przeciwpsychotycznej. Szukanie oszczędności na rynku leków OTC jest uzasadnione również z innego względu — szacuje się, że wydatki na leki OTC stanowią 11-12% całkowitych wydatków na ochronę zdrowia w Polsce, podczas gdy inne kraje europejskie wydają na ten cel ok. 2-4%.

Dane literaturowe wskazują także na wyższe zużycie leków OTC w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Nadmierne zużycie leków OTC umieszcza Polskę na piątym miejscu wśród państw europejskich, podczas gdy w rankingu zużycia samych leków przeciwbólowych Polska zajmuje trzecie miejsce, tuż za USA i Francją. Z nadużywaniem ogólnodostępnych leków OTC wiążą się także liczne konsekwencje zdrowotne wynikające m.in. z efektów niepożądanych, interakcji leków z pożywieniem, czy problemem uzależnienia od leków. Zatem zmniejszenie nieuzasadnionego dostępu do leków OTC poprzez wycofanie tych substancji, które jednocześnie znajdują się w lekach wydawanych na receptę przyczyniłoby się do zgromadzenia oszczędności w budżecie państwa, a także zmniejszyłoby nadmierne zużycie leków wśród polskich pacjentów.

Stąd też w oparciu o wyniki badania autorzy sugerują, by przystąpić do działań legislacyjnych zmierzających do usunięcia z list refundacyjnych substancji czynnych, które w tej samej dawce dostępne są w lekach wydawanych bez recepty lub też rozważnie, które substancje są na tyle niebezpieczne, by nabycie ich było możliwe jedynie pod kontrolą lekarza na podstawie wystawionej recepty.  Pieniądze zaoszczędzone dzięki wycofaniu ich z refundacji można byłoby przeznaczyć na inne, niedofinansowane grupy leków, do których dostępność jest utrudniona. Zdaniem społeczeństwa, zwiększonego finansowania wymagają w Polsce przede wszystkim leki z grupy przeciwnowotworowych, przeciwcukrzycowych oraz leków stosowanych w schorzeniach kardiologicznych.

Podsumowując, warto podkreślić, że pomimo spadku cen leków, ich dostępność pogorszyła się. Wiele leków w Polsce ma najniższą cenę w Europie, co sprawia, że rozwija się proceder odwróconego łańcucha dystrybucji, a firmy reglamentują leki, przez co pacjenci często mają problem z wykupieniem wybranych leków. Wprawdzie od podjęcia pierwszych prób pracy nad ogólnie rozumianą kwestią leków w Polsce, finansowaniem ze środków publicznych obejmowane są także nowe leki, jednak jak pokazują wyniki przeprowadzonego badania, potrzeby chorych są znacznie większe.

Autorzy
dr n. farm. Dorota Kopciuch, dr n. farm. Anna Paczkowska,
dr n. farm. Tomasz Zaprutko,  dr n. farm. Piotr Ratajczak,
dr hab. n. farm. Krzysztof Kus, Prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska
Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej,
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Artykuł pochodzi z kwartalnika „ Farmakoekonomika Szpitalna” nr 46/2019

Źródła:

• • Ameli O., Newbrander W., Contracting for health services: effects of utilization and quality on the costs of the Basic Package of Health Services in Afghanistan, Bull World Health Organ 2008; 86: 920–8. doi:10.2471/BLT.08.053108.
  • Jacobs B., Thomé J-M., Overtoom R. i in., From public to private and back again: sustaining a high service-delivery level during transition of management authority: a Cambodia case study, Health Policy Plan 2010; 25: 197–208. doi:10.1093/heapol/czp049.
  • Łuczak J., García-Gómez P., Financial burden of drug expenditures in Poland, Health Policy 2012; 105:2 56-64. doi:10.1016/j.healthpol.2012.01.004.
  • Infarma Związek Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych n.d. https://www.infarma.pl/, dostęp 31.12.2018 r.
  • http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/plekp2004_2008_230304.pdf.
  • Zaprutko T., Nowakowska E., Kus K. i in., The Cost of Inpatient Care of Schizophrenia in the Polish and Ukrainian Academic Centers – Poznan and Lviv, Acad Psychiatry 2015; 39: 165–73. doi:10.1007/s40596-014-0198-4.