Choroby autoimmunologiczne są grupą chorób, w których nasz układ odpornościowy wytwarzając przeciwciała odpowiedzialny jest za atak i niszczenie naszych własnych komórek i tkanek wywołując trwałe uszkodzenia. Do tej pory można wyróżnić aż ponad 70 jednostek chorobowych u podłoża których leżą zaburzenia autoimmunologiczne. Dotyczą one ok. 3-8% populacji światowej, z czego 75-85% stanowią kobiety [1].

Do chorób autoimmunologicznych należą między innymi: stwardnienie rozsiane (SM), choroby Hashimoto i Gravesa-Basedowa, cukrzyca insulinozależna (typu 1.), reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń, polimialgia reumatyczna, zespół Sjögrena, bielactwo, celiakia, łuszczyca, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy zapalenie wielomięśniowe. Wciąż pojawiają się nowe choroby autoimmunologiczne. Niestety, współczesna medycyna wciąż jest bezsilna w ich leczeniu i są one nieuleczalne [2].  Problemem w przypadku chorób autoimmunologicznych jest nasz własny układ odpornościowy. Obecnie zarówno lekarze, naukowcy jak i sami pacjenci szukają skutecznych metod leczenia, które w sposób skuteczny zmniejszyłyby przede wszystkim towarzyszący im stan zapalny oraz objawy utrudniające codzienne funkcjonowanie [3].

Etiologia chorób autoimmunologicznych jest wieloczynnikowa, wyróżnia się udział czynników genetycznych, środowiskowych, hormonalnych i immunologicznych. Element spustowy powodujący początek zaburzeń pozostaje jednak niewiadomą. Niemniej jednak sugeruje się, że udział stresu zarówno fizycznego jak i psychicznego może być tropem. Wiele badań retrospektywnych wykazało bowiem wysoki odsetek pacjentów, którzy przed wystąpieniem choroby zgłaszali stresujący moment w swoim życiu. Z tego też względu upatruje się rolę stresu, głównie psychicznego i hormonów neuroendokrynnych wydzielanych w odpowiedzi na niego jako element prowadzący do rozregulowania układu immunologicznego poprzez produkcję cytokin prozapalnych [4].

Wśród metod cieszących się coraz większą popularnością znajduje się interwencja żywieniowa jaką jest Protokół Autoimmunologiczny (AIP). Jest to nie tylko strategia żywieniowa, ale interwencja łącząca ze sobą zagadnienia takie jak dieta, styl życia, stres i regeneracja organizmu. Zastosowanie AIP upatruje się w zahamowaniu objawów chorób o charakterze autoimmunologicznym i wprowadzeniu ich w, tzw. stan remisji. Odbywa się to głównie za sprawą przeciwzapalnego charakteru diety, której celem jest odbudowa prawidłowej mikroflory jelitowej, dieta ta jest również bogato odżywcza i eliminuje produkty, które mogłyby nadmierne stymulować układ immunologiczny.

W badaniu przeprowadzonym na osobach z aktywną chorobą zapalną jelit (IBD) przeprowadzono interwencję opierającą się na zasadach protokołu autoimmunologicznego w celu określenia jego skuteczności w grupie osób chorych na Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). W badaniu wzięło udział 18 pacjentów ze średnim czasem trwania choroby 19 lat. Pacjenci przeszli 6-tygodniową interwencję żywieniową oraz 5-tygodniową fazę podtrzymującą. Udział w badaniu ukończyło 15 osób. Badania laboratoryjne wykonano na początku badań oraz w 6 i 11. tygodniu trwania interwencji. Oprócz wprowadzenia protokołu autoimmunologicznego wyrównano u pacjentów niedobory: witaminy D oraz żelaza. Po 11 tygodniu uzyskano poprawę parametrów (m.in.: wynik Mayo (w skali aktywności WZJG), kalprotektyny w kale, badania endoskopowego oraz objawów związanych z chorobą) [5].

Oto założenia na jakich opiera się dieta AIP:

• Zwiększenie udziału w diecie warzyw, zwłaszcza zielonych. Warzywa, które mogą się pojawiać to: dynia, cukinia, ogórek, sałata, szczypiorek, natka pietruszki, cebula, por, pietruszka, seler, marchew oraz buraki.
• Dominującą część powinny stanowić warzywa surowe, dopuszcza się również ich gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie oraz warzywa w formie kiszonek.
• Część warzyw takich jak warzywa krzyżowe, np. brukselka, brokuł, kalafior, kapusta, jarmuż, szpinak, rukola, roszponka, kalarepa, rzepa, rzodkiewka czy rzepak wymaga szczególnej uwagi, gdyż zawierają one goitrogeny (substancje anty odżywcze, odpowiedzialne za hamowanie wychwytu jodu z przewodu pokarmowego, spożywane w nadmiarze mogą przyczyniać się do powstania wola tarczycowego). Ważny jest jednak sposób obróbki wyżej wymienionych warzyw: gotowanie bowiem powoduje neutralizację goitrogenów.
• Dominujący udział w diecie mają tłuszcze i dopuszczalnymi są, m.in.: oliwa z oliwek extra virgin, olej kokosowy, olej z awokado, smalec.
• Jeśli chodzi o owoce jak najbardziej są one w diecie obecne, założenie jest jednak takie, by przede wszystkim dominowały warzywa. W protokole szczególne miejsce mają owoce o ciemnej barwie takie jak: jagody, jeżyny, borówki, maliny czy wiśnie.
• Bazę węglowodanów złożonych w diecie stanowią bataty, platany czy topinambur.
• Źródłem białka w diecie jest przede wszystkim mięso, najlepiej ze sprawdzonego źródła, takie jak: kaczka, gęś, wołowina, wieprzowina, jagnięcina, baranina, dziczyzna i podroby. Zaleca się unikanie mięsa sklepowego, szczególnie kurczaka i indyka. Ryby i owoce morza są w diecie jak najbardziej dopuszczalne, kładzie się jednak nacisk by nie były one hodowlane.
• Polecanym rodzajem płynów jest woda, woda kokosowa, mleczko kokosowe, herbaty ziołowe oraz kawa z cykorii.
• Dopuszczalnymi przyprawami są: bazylia, cynamon cejloński, cząber, czosnek, estragon, goździki, imbir, kolendra, koperek suszony, kurkuma, lawenda, liść laurowy, majeranek, mięta, oregano, natka pietruszki, rozmaryn, szafran, szałwia, szczypiorek, tymianek.

Produkty, które bezwzględnie należy z diety wykluczyć to:

• Nabiał, każdego pochodzenia. Przede wszystkim z uwagi na zawarty w nich cukier mlekowy – laktozę oraz białka mleka jakimi jest, m.in.: kazeina. Wiele mówi, się o ich wpływie na zwiększenie przepuszczalności jelitowej, w której upatruje się rozpoczęcie ataku immunologicznego.
• Jajka, wszelkiego pochodzenia.
• Zboża glutenowe takie jak: pszenica, pszenica orkisz, żyto, pszenżyto, jęczmień. To co odróżnia dietę AIP od diety paleo to wykluczenie z niej również zbóż bezglutenowych i pseudozbóż, czyli: amarantusa, komosy ryżowej, owsa, prosa, sorgo, gryki, kukurydzy, ryżu oraz miłki abisyńskiej (łac. teff).
• W Protokole Autoimmunologicznych nie ma miejsca również na wszystkie orzechy, migdały, pestki, len czy sezam, czarnuszkę, nasiona konopi, jałowca, kakao i anyżu.
• W diecie tej nie ma miejsca również na nasiona roślin strączkowych, takich jak: ciecierzyca, soczewica, fasola, bób, groch, orzechy ziemne i soja.
• Bezwzględnie wykluczony jest cukier, ocet winny, balsamiczny i spirytusowy, tłuszcze pochodzenia roślinnego takie jak: margaryny, olej słonecznikowy, olej rzepakowy, olej lniany, olej z pestek winogron, olej z nasion orzechów i sezamu. Używki oraz stymulanty takie jak: kawa, alkohol, papierosy oraz marihuana również są całkowicie zakazane. Problem stanowi również herbata czarna, zielona, czerwona, biała z uwagi na zawartość fluoru.
• Z diety należy również wykluczyć rośliny należące do grupy psiankowatych: pomidory, ziemniaki, bakłażana, paprykę (również w przyprawie), pieprz, chilli, jagody goji. Dodatki takie jak: spirulina, chlorella, młody jęczmień, aloes, nasiona chia, korzeń maca czy ashwagandhę.

Autor:
mgr Joanna Skwarek
Poradnia dietetyczna „Czysta Miska”

Artykuł pochodzi z kwartalnika „Farmakoekonomika szpitalna” nr 46/2019

Źródła:

• • Szczeblowska D., Hebzda A., Wojtuń S., Choroby autoimmunizacyjne w praktyce lekarskiej; Pedriatr. Med. Rodz. 2011; 7(3): 218-222.
  • Zjawiska autoimmunizacyjne, „Immunologia: PWN, Warszawa 2007; 376-397.
  • Chopel H., Haeney M., Immunologia kliniczna, Lublin 2009: 103-117.
  • 4.Strojanovich L., Stress and autoimmunity, Autoimmun. Rev. 2010.
  • Gauree G. Konijeti etc., Efficacy of the Autoimmune Protocol Diet for Inflammatory Bowel Disease, Inflamm Bowel Dis; 2017.
  • Casal S., Malheiro R., Sendas A. i in., Olive oil stability under deep-frying conditions, Food ChemToxicol. 2010; 48(10): 2972-2979. doi:10.1016/j.fct.2010.07.036
  • Berasategi I., Barriuso B., Ansorena D., Stability of avocado oil during heating: Comparative study to olive oil, Food Chem. 2012; 132(1): 439-446. doi:10.1016/j.foodchem.2011.11.018.
  • Srivastava Y., Semwal A.D., A study on monitoring of frying performance and oxidative stability of virgin coconut oil (VCO) during continuous/prolonged deep fat frying process using chemical and FTIR spectroscopy,  J Food SciTechnol. 2013; 52(2): 984-991. doi:10.1007/s13197-013-1078-8.
  • Allouche Y., Jimenez A., Gaforio J.J. i in., How Heating affects extra virgin olive oil quality indexes and chemical composition, Food Chem. 2007; 14; 55(23): 9646-54.
  • Cichosz G., Czeczot H., Stabilność oksydacyjna tłuszczów jadalnych – konsekwencje zdrowotne, Bromat. Chem. Toksykol. XLIV, 2011; 1: 50-60.
  • Orozco-Solano M.I., Priego-Capote F., Luque de Castro M.D., Influence of simulated deep frying on the antioxidant fraction of vegetable oils after enrichment with extracts from olive oil pomace,  J Agric Food Chem. 2011; 28; 59(18): 9806-14. doi: 10.1021/jf2019159. Epub 2011 Sep 1.