Odleżyny są poważnym i niezwykle aktualnym problemem klinicznym występującym zazwyczaj u chorych przewlekle, którzy są długotrwale unieruchomieni. Problem dotyczy zarówno pacjentów przebywających na oddziałach szpitalnych (w szczególności oddziałach intensywnej terapii, ortopedii, geriatrii), ale również w domach czy w placówkach takich jak hospicja [1,2,3].

Owrzodzenie odleżynowe

Owrzodzenie odleżynowe, czyli inaczej odleżyna, jest to miejscowe, degeneracyjne uszkodzenie skóry oraz tkanek podskórnych. Dotyczy również mięśni i kości. Odleżyna powstaje pod wpływem długotrwałego lub krótkotrwałego, ale powtarzalnego ucisku, tarcia o podłoże bądź obu tych czynników jednocześnie. Ucisk powoduje nieprawidłowe krążenie krwi, przez co tkanka narażona na działanie tego typu sił pozostaje niedotleniona i obumiera. Siła tarcia natomiast przyczynia się do uszkodzenia warstwy rogowej naskórka, przez co skóra jest mocniej narażona na inne czynniki szkodliwe.

Najczęściej powstałe owrzodzenia można zaobserwować nad wystającymi elementami kostnymi. Są to okolice takie jak pięty, łokcie, biodra, kostki, barki, plecy (okolica kości ogonowej), a także tylna część głowy [1,3,4,5].

Jakie są przyczyny powstawania odleżyn?

Przyczyny powstawania owrzodzeń odleżynowych możemy podzielić na: czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Podział czynników został przedstawiony w tabeli (Tabela 1.).

Tabela 1. Czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne wpływające na rozwój odleżyn [1,3].

Czynniki wewnętrzne

Czynniki zewnętrzne

-Stan ogólny pacjenta wraz z poziomem odżywienia -Stopień unieruchomienia -Wiek (pacjenci powyżej 75 r.ż.) -Problemy z nietrzymaniem moczu lub/i stolca (często można pomylić owrzodzenia z tzw. IAD –ang. incontinence-associated dermatitis czyli uszkodzenia skóry związane z nietrzymaniem moczu i/lub stolca) -Zaburzenia lub całkowity brak w odczuwaniu bólu -Choroby współistniejące, w szczególności cukrzyca i inne zaburzenia metaboliczne -Upośledzenie funkcji umysłowych spowodowanych np. chorobą Alzheimera -Zakażenia wewnętrzne oraz zakażenia skórne -Stosowanie leków np. sterydy.

– Jednostajny i długotrwały ucisk na tkanki -Tarcie, spowodowane przesuwaniem ciała po podłożu, w szczególności powodujące fałdowanie się skóry, czego skutkiem jest zamykanie światła naczyń krwionośnych -Powstanie uszkodzenia tkanek wywołane urazem, stłuczeniem czy innym mechanicznym uszkodzeniem skóry, -Nieprawidłowe prowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych, nasilające zbyt dużą wilgotność w otoczeniu owrzodzenia.

 

Ocena ryzyka rozwoju odleżyn u pacjenta za pomocą skal

Dobrym narzędziem pomocniczym pozwalającym na ocenę ryzyka rozwoju odleżyn są skale punktowe, które znajdują zastosowanie również przy identyfikacji pacjentów najbardziej narażonych na wystąpienie u nich owrzodzeń. Do najczęściej stosowanych tego typu narzędzi należą: skala Waterlow, Douglas, Norton, Braden oraz CBO. Narzędzia te różnią się między innymi ilością ocenianych czynników np. masa ciała, płeć, wiek, stan skóry, ruchomość, stan psychiczny, percepcję bodźców, stosowanie leków oraz wiele innych w zależności od rodzaju skali.

W niniejszym artykule zaprezentowana zostanie skala Norton oraz skala Braden. Są to proste skale obejmujące ocenę takich czynników ryzyka jak wspomniane już ograniczenie aktywności fizycznej oraz stopień unieruchomienia, zaburzenia w funkcjonowaniu zwieraczy, ogólny stan psychiczny i fizyczny oraz kwestia odżywienia.

Skala Norton znajduje zastosowanie wśród pacjentów narażonych na odleżyny przede wszystkim ze względu na unieruchomienie (pacjenci obłożnie chorzy, przykuci do łóżka), które w ich przypadku jest głównym czynnikiem mogącym spowodować rozwój patologicznych zmian. Skale te nie będą miały większego zastosowania wśród chorych, u których powstawanie owrzodzeń odleżynowych ma złożoną  etiologię, dlatego też u tego typu pacjentów warto zastosować skale z rozbudowaną charakterystyką poszczególnych czynników.

Posługując się wymienionymi skalami należy pamiętać, że są to narzędzia pomocnicze. W ich stosowaniu duże znaczenie odgrywa subiektywna ocena stanu zdrowia pacjenta, która może zostać wykonana przez fachowy personel, ale także przez członka rodziny pacjenta, będącego jego opiekunem, jednakże niepodającego wykształcenia medycznego [1,2,3,4].

Skala Norton

Ocenia ogólny stan zdrowia pacjenta: stan fizykalny, stan, świadomości, zdolność do przemieszczania, czynność zwieraczy

Tabela 2. Skala Norton.

 

Czynnik ryzyka	4	3	2	1
Stan fizykalny	Dobry	Dość dobry	Średni	Bardzo ciężki
Stan świadomości	Pełna świadomość	Apatia	Zaburzenia świadomości	Stupor lub śpiączka
Aktywność – zdolność przemieszczania	Chodzi samodzielnie	Chodzi z asystą	Porusza się tylko na wózku inwalidzkim	Stale pozostaje w łóżku
Stopień samodzielności przy zmianie pozycji	Pełna	Ograniczona	Bardzo ograniczona	Całkowita niesprawność
Czynność zwieraczy odbytu i cewki moczowej	Pełna sprawność zwieraczy	Sporadyczne moczenie się	Zazwyczaj nietrzymanie moczu	Całkowite nietrzymanie moczu i stolca

Interpretacja wyniku

Pacjent może otrzymać maksymalnie 20 punktów w skali. Wartością graniczą jest uzyskanie 14 punktów, które oznacza zwiększone ryzyko powstania odleżyn. Im mniej punktów tym większe ryzyko rozwoju owrzodzenia.

Skala Braden

Oprócz oceny stanu odżywienia i zdolności ruchowej pacjenta, ocenie w skali podlega również percepcja, wilgotność skóry a także tarcie i siły ściskania.

Tabela 3. Skala Braden.

Czynnik ryzyka	4	3	2	1
Percepcja	Nieograniczona	Lekko ograniczona	Ograniczona	Całkowicie ograniczona
Wilgotność	Rzadko wilgotna	Okazyjnie wilgotna	Bardzo wilgotna	Stale wilgotna
Mobilność	Prawidłowa	Lekko ograniczona	Ograniczona	Całkowicie unieruchomiony
Aktywność	Chodzi często	Chodzi rzadko	Na wózku	unieruchomiony
Stan odżywania	Właściwy	Odpowiedni	Nieodpowiedni	Zły
Tarcie i siły ściskania		Nie występuje	Potencjalnie	Stałe

Interpretacja wyniku

Pacjent maksymalnie może otrzymać wg tej skali 23 punkty. Ryzyko rozwoju odleżyn stwierdza się przy wyniku równym i mniejszym niż 16 punktów [3,4,6].

 

Autor:
mgr farmacji Justyna Kubiak

 

Źródła:

• • • Kempa S., Klich D., Zaporowska-Stachowiak I., Sopata M.; Jeśli to nie odlezyna, to co? Jak odróżnić zapalenie skóry związane z nietrzymanie moczu i stolca od odleżyn.; Leczenie Ran 2016;13(4):157-163. DOI: dx.doi.org/10.15374/LR201602
    • Zalecenia konsultanta Krajowego w dz. Pielęgniarstwa w sprawie prowadzenia profilaktyki odleżyn u pacjentów hospitalizowanych http://www.moipip.org.pl/media/doc/konsultanci/04.pdf
    • Wesołowski R., Woźniak A, Gackowska M., Jurecka A., Odleżyny jako problem interdyscyplinarny – rola fizjoterapeuty oraz dietetyka w procesie leczniczym. Wiosna Młodych Fizjoterapeutów 2013, Rozdział 4, Wydawnictwo: Wydawnictwo Uczelniane WSG, strony.51-62
    • Odleżyny-zapobieganie i leczenie. Krótki przewodnik po produktach Coloplast. https://www.coloplast.pl/Global/Poland/ULOTKI%20PDF/WSC/odlezyny%20przewodnik.pdf
    • dr hab. n. med. D. Janczak, Odleżyny, Chirurgia po dyplomie nr 02, kwiecień 2018, ISSN: 2449-9668
    • https://www.opiekunowie.eu/2017/07/poznajemy-skale-oceny-ryzyka-rozwoju.html