W XXI wieku trudno sobie wyobrazić prawidłowy proces leczenia bez korzystania z najnowszych doniesień naukowych zgodnie z Evidence Based Medicine (EBM). Prawidłowe leczenie zasadniczo zaczyna się od poprawnej diagnostyki. Oprócz wiedzy nabytej w czasie studiów, lekarze (w tym okuliści) coraz częściej sięgają po medyczne bazy danych (MBD). Poza szybkością pozyskiwania informacji dają także gwarancję ich rzetelności oraz aktualności.

W „potopie” informacji medycznych

Pomimo zdobytej na studiach i pogłębianej latami w czasie praktyki zawodowej wiedzy, lekarze coraz częściej spotykają się z brakiem lub – paradoksalnie — z nadmiarem informacji medycznej (oraz pseudomedycznej). Często to drugie jest dla nich bardziej niebezpieczne i męczące. Sytuacja taka może w wielu przypadkach odbijać się na jakości świadczonych usług medycznych.

Według światowych danych średnio co tydzień pojawia się ponad 14 000 informacji (w tym ponad 7 300 nowych publikacji zwartych), z czego tylko część spełnia kryteria Evidence Based Medicine i stanowi rzetelne źródło informacji medycznej (ogólnej i specjalistycznej). Związane jest to bezpośrednio z szybkim rozwojem nauk medycznych i Internetu, a co za tym idzie także powstania tzw. „powszechności informacji”, w tym również medycznej, nie tylko dla lekarza, ale i dla pacjenta.

Medyczne Bazy danych jako szybka i rzetelna informacja medyczna

Sprawne i pełne pozyskiwanie prawidłowych informacji medycznych to przede wszystkim prawidłowe korzystanie z Medycznych Baz Danych – praktycznie we wszystkich specjalizacjach medycznych. W przypadku okulistyki jest również niezmierne istotny szeroki i szybki dostęp do nowości (case study) w informacji medycznej. Do tej pory najczęściej były to klasyczne podręczniki ogólne i specjalistyczne, czasami podręczniki i czasopisma w wersjach elektronicznych. Coraz częściej jednak lekarze sięgają po analizy interwencji medycznych typu The Cochrane Library (Biblioteka Cochrane’a), dostępne m.in. w 7 bazach danych:

• The Cochrane Database of Systematic Reviews (CDSR) – podsumowania opracowanych metaanaliz – grupa Cochrane;
• The Cochrane Central Register of Controlled Trials (CENTRAL) – raporty randomizowanych badań klinicznych;
• The Database of Abstracts of Reviews of Effects (DARE) – podstawowe abstrakty przeglądów systematycznych;
• The Cochrane Methodology Register (CMR) – bibliografia przeglądów systematycznych;
• The Health Technology Assessment (HTA) –analizy typu HTA (ocena nowych i bieżących technologii medycznych);
• The NHS Economic Evaluation Database (EED)– oceny ekonomiczne praktycznie z całego świata;
• The About The Cochrane Collaboration database –informacje o grupach i działalności Cochrane.

Alternatywą do tego jest popularny od lat i praktycznie zawsze wykorzystywany MedLine. Jest to jedna z najstarszych i najbardziej znanych baz danych medycznych — National Library of Medicine USA (NLM) wraz z myloną często jako baza danych – przeglądarką medyczną – PubMed, która udostępnia szeroką informację medyczną pobieraną z kilku baz równocześnie. Podobną zasadą działania charakteryzuje się medyczna baza danych zawierająca m.in. dane od 1947 roku, jaką jest Embase.

Wszystkie wymienione powyżej bazy zawierają szereg informacji niezbędnych dla prawidłowego prowadzenia terapii chorób oczu, do których można zaliczyć m.in. zaćmę, jaskrę czy zwyrodnienie plamki żółtej (AMD). Wymienione choroby stanowią obecnie znaczącą część schorzeń okulistycznych i wykazują stałe tendencje wzrostowe zarówno w Polsce, jak i na świecie. Zatem szybka i dokładna diagnostyka jest pierwszym krokiem dla prawidłowego leczenia, następnie odpowiednio dobrana terapia (farmakoterapia lub zabieg okulistyczny) i późniejsza rekonwalescencja, które wymagają stałego śledzenia postępów w medycynie okulistycznej. Takie działanie dla dobra pacjenta poparte jest coraz szerszym użyciem medycznych baz danych (MBD).

MBD i okulistyka

W niniejszym artykule starano się określić rodzaj MBD wykorzystywanych w leczeniu wybranych chorób oczy oraz zakres ich wykorzystania przez lekarzy okulistów i optometrów.
Badanie przeprowadzono na podstawie anonimowej ankiety na grupie ok. 100 lekarzy zajmujących się leczeniem schorzeń oczu na terenie Polski w roku 2018. W badaniu wzięło udział 72% kobiet i 28% mężczyzn (Wykres 1a), najczęściej w wieku 30‑60 lat (Wykres 1b), w znaczącej przewadze ze stażem pracy ponad 10 lat (56%) – Wykres 1c.

Badani lekarze legitymowali się najczęściej pracą w klinice (ponad 50% – Wykres 2a.) – w miejscowościach powyżej 100.000 mieszkańców (ponad 70% – Wykres 2b.).

Z wykonanych badań ankietowych wynika, że prawie 75% respondentów na różnym poziomie i z różną częstotliwością korzysta z MBD podczas codziennej praktyki okulistycznej (wyłączając z tego bazy danych pacjentów w formie elektronicznej) (Wykres 3.). Częściej jednak wykorzystują oni także własną wiedzę i doświadczenie medyczne (97%), zasięgają opinii innych specjalistów (95%) oraz przeszukują literaturę fachową (w tym również publikacje w formie elektronicznej (94%). Tylko 7% badanych wskazało na konferencje i sympozja okulistyczne, jako źródła pozyskiwania nowych informacji medycznych (Wykres 3.).

 

MBD w większości wykorzystywane są przez okulistów w zależności od leczonego przypadku (84%). Najczęściej używają oni tego rodzaju baz dla określenia:

• efektywnego leczenia farmakologicznego (40% – Wykres 4a.);
• szybkiej i pełnej diagnozy (35% – Wykres 4b.).

 

Największą popularnością wśród lekarzy okulistów z krótszym stażem zawodowym (57%), jak i z długoletnim stażem pracy (ponad 10 lat – 60%) cieszyła się baza danych MedLine. Podobne wykorzystanie MedLine (59%) wskazywali lekarze posiadający specjalizację z okulistyki. Z przeglądarki PubMed (wykorzystanie nie tylko bazy MedLine) zadeklarowało 78% badanych, podczas gdy z bazy typu eMPendium korzystała połowa respondentów (50%). Najmniejszą popularnością cieszyła się opisywana we wstępie baza The Cochrane– korzystało z niej tylko 17% lekarzy (Wykres 5.).

Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że praktyka okulistyczna związana jest z koniecznością podejmowania szybkich i racjonalnie uzasadnionych decyzji medycznych na podstawie sprawdzonych i wiarygodnych źródeł. W tym procesie decyzyjnym lekarz okulista coraz częściej sięga (oprócz swojej rzetelnej wiedzy) po informacje zawarte m.in. w medycznych bazach danych (MBD).

W przedstawianym badaniu można zauważyć stosunkowo wysoki odsetek lekarzy sięgających po MDB w zależności od badanego przypadku (podobnie jak przedstawia się tą sytuację w innych badaniach – różne specjalizacje), choć lekarze powyżej 60. roku życia (62%) najrzadziej korzystali w praktyce z MBD. Podobną sytuację obserwowano w badaniach Medical Data Management – osoby po 50. roku życia nie korzystały praktycznie wcale z MBD. Przyczyn opisanej sytuacji można doszukiwać się w trudnościach z obsługą komputera (oprogramowanie medyczne i naukowe), czy też rzadszego korzystania przez nich z Internetu (lekarze starsi wiekowo). Według australijskich danych, problem może tkwić także w braku czasu na przeglądanie MBD, pomimo takiej konieczności. Reasumując można zauważyć, że medyczne bazy danych z roku na rok cieszą się rosnącą popularnością wśród polskich medyków.

Autorzy:

dr hab. Krzysztof Kus,
mgr farm. Barbara Kępa,
prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska ,
Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej,
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

(artykuł pochodzi z kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”, nr 45/2019)

Źródła:

• Gajewski P., Jaeschke R., Mrukowicz J., Evidencebasedmedicine (EBM) współczesną sztuką lekarską, „Medycyna Praktyczna” 2003; 31-34.
• Niżankowski R., Bała M., Broda M. i in., Priorytety zdrowotne – narzędzia oceny i analizy. Analiza efektywności, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków 2002; 6: 74–78.
• Kang H., “How to understand and conduct Evidence-based medicine”, KJA 2016; 436.
• Mrukowicz J., Podstawy Evidence-Based Medicine (EBM) czyli o sztuce podejmowania trafnych decyzji w opiece nad pacjentami; Medycyna oparta na dowodach naukowych EBM – Evidence Based Medicine, I Gdańska Debata Lekarska, wyd. Bernardinum, Pelpin 2015; 37-66.
• Jaeschke R., Guyatt G., Cook D., McKibbon A., Hunt D., Evidencebasedmedicine, czyli praktyka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach, Odcinek 7: O czym już było, co jeszcze przed nami, uwagi o wyszukiwaniu artykułów i czego od POWAP należy oczekiwać?, „Medycyna Praktyczna” 1999; 3: 141-146.
• Jaeschke R., Cook D., Guyatt G., Evidencebasedmedicine, czyli praktyka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach (POWAP). Odcinek 12: EBM po Y2K, „Medycyna Praktyczna” 2000; 120-124.
• Kawalec P., Medyczne bazy danych, „Przegląd Lekarza” 2002; 5(5): 107-112., http://www.cochranelibrary.com/about/about-the-cochrane-library.html, dostęp dnia 19.09.2018 r.
• Tadeusiewicz R., Informatyka Medyczna, Instytut Informatyki UMCS, Lublin 2011; 83-86.
• Partyka O., Wysocki M.J., Epidemiologia chorób narządu wzroku oraz infrastruktura okulistyki w Polsce, „Przegląd Epidemiologiczny” 2015; 69: 905-908.
• Szmurło D., Fundament T. Kopeć G. i in., Dostęp do opieki okulistycznej w Polsce. Podejście systemowe. Najważniejsze problemy związane z dostępem doświadczeń́ okulistycznych, Kraków 2012 www.ceestahc.org 20.09.2018 r.
• Kus K., Hain M., Nowakowska E. i in., Medyczne Bazy Danych wykorzystywane dla optymalizacji leczenie stwardnienia rozsianego (SM) przez lekarzy w Polsce – badanie pilotażowe, „Nowiny Lekarskie” 2012; 81(2): 119-120.
• Pięcińska T.S., Komputerowy system konsultacji medycznej wykorzystujący opinie ekspertów. Zasady tworzenia bazy wiedzy medycznej ekspertów dla systemu MEDIATOR do różnicowania przyczyn bólu w nadbrzuszu w wybranych schorzeniach przewodu pokarmowego, „Gastroenterologia Polska” 1998; 5(1): 59-64.
• Woźniak J., Rzymski P., Opala T., Internet przestrzenią doskonalenia i wymiany doświadczeń lekarzy rodzinnych z całego świata, „Przewodnik Lekarza” 2002; 5(5): 113-117.