W naszym cyklu poświęconym bezpieczeństwu stosowania leków nasennych docieramy do preparatów dostępnych bez recepty. W artykule przyjrzymy się lekom uspokajającym i nasennym. Jak tego typu leki wpływają na nasz organizm? Kiedy po nie sięgnąć? A w końcu – jak stosować je bezpiecznie? W poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania zapraszamy do lektury artykułu.

Roślinne leki nasenne i uspokajające

W przypadku pewnych rodzajów bezsenności (mowa tu o przygodnej lub krótkotrwałej), można zastanowić się nad podjęciem próby zastosowania u pacjenta preparatów ziołowych. Warto to zrobić choćby ze względu na korzystny profil bezpieczeństwa i dobrą tolerancję leków pochodzenia roślinnego w porównaniu ze standardową terapią, która posiada istotnie silniejsze działanie nasenne, ale także obarczona jest większym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych.

Stosując preparaty roślinne, warto mieć na uwadze fakt, że omawiane środki mogą wchodzić w interakcje z dotychczas stosowani lekami, szczególnie u osób poddanych polifarmakoterapii.

Kozłek lekarski

Najpopularniejszym i najbardziej przebadanym ziołowym środkiem uspokajającym i nasennym jest kozłek lekarski (Valeriana officinalis) zawierający ester borneolowy kwasu izowalerianowego i inne związki o działaniu uspokajającym (tzw. walepotriaty). Znane są różne formy galenowe: Tinctura Valerianae, Infusum Valerianae, zioła zawierające mieszankę różnych roślin (nervogran). Z przeglądu prac klinicznych wynika, że preparaty z waleriany powodują niewiele działań niepożądanych.

Mechanizm działania najprawdopodobniej polega na reakcji aktywnych związków, które posiada roślina, z receptorem GABA (dokładnie z kompleksem kanału GABA/benzodwuazepino/chlorowego). W wyniku połączenia związków obecnych w roślinie następuje hiperpolaryzacja neuronu, co w efekcie prowadzi do wytłumienia jego aktywności. Związki zawarte w kozłku prawdopodobnie oddziałują też na inne receptory, takie jak adenozynowe A1 czy na receptory 5-HT1A (efekt serotoninergiczny). Prawdopodobnie wspomagają też działanie melatoniny.

„Waleriana” redukuje stres, dzięki czemu ułatwia zasypianie. Poza tym wydłuża czas nocnego odpoczynku pacjenta. Analizując działanie preparatów kozłka ,nie da się nie zauważyć, że po jego zastosowaniu następnego dnia nie zaobserwowano senności, co jest ważnym kryterium przy doborze odpowiedniego preparatu. Jednakże opisano możliwość utraty czujności w ciągu dnia, dlatego też stosując kozłek jako preparat nasenny, nie powinno się prowadzić pojazdów mechanicznych do dwóch/trzech godzin od momentu jego zastosowania.

Passiflora

Ziele passiflory (Passiflora incarnata) – męczennicy cielistej — jest łagodnym środkiem uspokajającym i poprawiającym jakość snu, posiadającym powinowactwo do układu GABA-ergicznego. Roślina naturalnie występuje w Ameryce Południowej oraz jest uprawiana na południu Europy. Możliwości wykorzystywania ziela męczennicy w celach medycznych wynikają z tradycji stosowania jej w średnio nasilonych stanach stresu psychicznego, w napięciach nerwowych, stanach lękowych, nadpobudliwości i migrenach.

Swoje działanie zawdzięcza najprawdopodobniej pochodnym luteoliny oraz apigeniny. Oprócz wspomnianych wskazań męczennica cielista znalazła zastosowanie również w łagodzeniu dolegliwości związanych z menopauzą – ze względu na zawarte w niej związki o działaniu estrogenowym. Ziele męczennicy powinno być stosowane wraz z innymi preparatami roślinnymi bądź występować w preparacie złożonym.

Chmiel zwyczajny

Kolejną rośliną, która znalazła się w tym zestawieniu, jest chmiel zwyczajny (Chumulus lupulus). Szyszki chmielu zwyczajnego – rośliny pospolicie rosnącej w lasach i zaroślach — są stosowane w stanach zmęczenia i wyczerpania nerwowego oraz w związanych z tym trudnościach w zasypianiu czy przy nadpobudliwości nerwowej. Chmiel często występuje w preparatach złożonych wraz z korzeniem kozłka czy liściem melisy. Związki zawarte w szyszkach chmielu: farnezen, hamulon i lupulon są odpowiedzialne za efekt leczniczy w zaburzeniach nastroju takich jak niepokój, stany lękowe i trudności w zasypianiu. Chmiel, podobnie jak ziele passiflory, stosuje się w preparatach łagodzących dolegliwości związane z menopauzą.

Melisa

Następną omawianą rośliną, którą można zastosować w zaburzeniach snu, jest melisa lekarska (Melisa officinalis) pochodząca z regionu basenu Morza Śródziemnego. Swoje działanie zawdzięcza zawartemu w liściach olejkowi eterycznemu oraz flawonoidom. Ze względu na swoje właściwości uspokajające jest stosowana w stanach lękowych, zaburzeniach przewodu pokarmowego powstałych na tle nerwowym, wspomagająco w leczeniu bólów menstruacyjnych i bólu głowy oraz, co istotne, poleca się ją i stosuje w przypadku trudności z zasypianiem. Zwykle stosuje się ją w formie naparu, 2-3 razy na dobę.

Melatonina – lek nasenny bez recepty 

Melatonina to neurohormon produkowany przez szyszynkę, który odgrywa rolę w wewnętrznej synchronizacji cyklu dobowego i zegara biologicznego człowieka. Wykazuje dobowy rytm wydzielania, charakteryzujący się małym stężeniem we krwi w ciągu dnia oraz szczytem stężenia od godziny 24.00 do 3.00 w nocy.

Ułatwia zasypianie, zmniejsza liczbę przebudzeń w nocy, poprawia jakość snu. Wskazania do stosowania melatoniny obejmują leczenie zaburzeń rytmu dobowego snu i czuwania u niewidomych, zaburzeń snu związanych z szybką zmianą stref czasowych w czasie podróży międzykontynentalnych (jet lag), zaburzeń snu związanych z zaburzeniami rytmu snu i czuwania, np. w związku z pracą w systemie zmianowym. Ponadto melatonina stosowana jest w monoterapii w krótkotrwałym leczeniu pierwotnej bezsenności, charakteryzującej się niską jakością snu, u pacjentów powyżej 55 roku życia.

Melatonina jest lekiem bezpiecznym, jednak może powodować: drażliwość, niepokój, nerwowość, nietypowe sny, migrenę, pobudzenie psychoruchowe, zawroty głowy, senność, bóle brzucha, zaparcia, suchość w ustach. Podczas stosowania leku rzadko mogą wystąpić: leukopenia, małopłytkowość, hipertriglicerydemia, zmiany nastroju, płacz czy agresja. Melatonina może nasilać działanie uspokajające leków, takich jak: zaleplon, zolpidem i zopiklon. Jednoczesne podawanie jej z zolpidemem prowadziło do nasilonych zaburzeń uwagi, pamięci i koordynacji w porównaniu ze stosowaniem samego zolpidemu. Nie zaleca się stosowania melatoniny u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.

Autor:
Dr n. farm. Magdalena Markowicz-Piasecka,

Redakcja

Źródła:

• • Kostowski W., „Farmakologia. Podstawy farmakoterapii” 2006, PZWL.
  • Janiec W., Krupińska J., „Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji” 2005, PZWL.
  • Markowicz-Piasecka M., Bezpieczeństwo stosowania leków nasennych i uspakajających, „Farmakoekonomika szpitalna”, 2014; 4.
  • https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=1298, dostęp dnia 22.09.2018 r.
  • https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=511, dostęp dnia 22.09.2018 r.
  • http://bazalekow.mp.pl/leki/items.html?letter=2, dostęp dnia 22.09.2018 r.
  • http://psychiatria.mp.pl/uzaleznienia/show.html?id=6968, dostęp dnia 22.09.2018 r.
  • Habrat B., Nadużywanie i uzależnienie od leków uspakajających i nasennych, dostęp dnia 22.09.2018 r.
  • Grabska- Kobyłecka I.; Nowak D., Sen bezsenność i jej leczenie – krótki przegląd aktualnej wiedzy ze szczególnym uwzględnieniem ziołolecznictwa, Pediatr. Med.Rodz. 2014, 10 (3), p. 270-277
  • Nowak G. Surowce roślinne o działaniu przeciwlękowym i przeciwdepresyjnym, Herba polonica, Vol. 55 No 1 2009
  • Minecka A, Zych M., Kaczmarczyk-Sedlak I – Prenylnaringenin from hop (Humulus lupulus L.) – a panacea for menopause?, Herba Polonica, Vol. 63,No. 4 2017