Otyłość to choroba cywilizacyjna dotykająca około 20% populacji w Europie. To przewlekłe, postępujące schorzenie, które powoduje wiele powikłań ze strony aparatu ruchowego, pracy serca, a nade wszystko przyczynia się do rozwoju innych chorób, w tym nowotworów.

Czy walka z otyłością jest łatwa?
Jakie są czynniki determinujące otyłość?
Jak możemy lepiej zrozumieć problem otyłości?

Większość z nas, gdy słyszy słowo otyłość, zaleciłaby zmianę stylu życia i nawyków żywieniowych. Korzyści ze zdrowszej diety i regularnej aktywności fizycznej są dobrze znane, ponieważ poprawiają jakość życia i zmniejszają ryzyko chorób przewlekłych, w tym otyłości.

Jednakże, sama zmiana stylu życia nie mają znaczącego trwałego wpływu na masę ciała u większości osób żyjących z otyłością, u których problem z dalszym zapobieganiem i leczeniem otyłości pozostaje nierozwiązany.

Trudno jest także ustalić właściwe postępowanie w zwalczaniu otyłości. Różnice w zasadach postępowania w krajach samej Europy utrudniają stworzenie jednakowych standardów jej leczenia.

Otyłość wiąże się ze zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej. Standardowym wskaźnikiem służącym do oceny masy ciała jest wskaźnik BMI (ang. body mass index), który wykorzystuje się do oceny porównawczej grup społecznych czy też populacji, gdyż dobrze koreluje z zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie.

Wartość współczynnika BMI powstaje na skutek podzielenia masy ciała (podanej w kilogramach) przez kwadrat wysokości (podanej w metrach). Zakres wartości (przedstawiony w Tabeli 1.) wskaźnika BMI stosuje się wyłącznie dla osób dorosłych i nie można go stosować u dzieci.

Im wyższe BMI, tym większe ryzyko dla zdrowia i życia w szczególności w oszacowaniu chorób, które związane są z nadwagą i otyłością (np. cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca).

Tabela 1. Zakresy wartości BMI.

KATEGORIA	BMI [kg/m2]
Niedowaga	< 18,5
Norma	18,5–24,9
Nadwaga	25,0–29,9
Otyłość Io	30,0–34,9
Otyłość IIo	35,0–39,9
Otyłość IIIo	≥ 40

Czynniki determinujące otyłość

Otyłość została zakwalifikowana w 1997 r.  przez WHO jako przewlekły stan, który wymaga leczenia, sprzyja rozwojowi innych chorób i zwiększa ryzyko przedwczesnego zgonu.

Za wzrost występowania otyłości na świecie, jako najczęstsze dwie przyczyny, podaje się:

• nieprawidłową dietę – wysokotłuszczową i wysokokaloryczną, będącą jednocześnie ubogą w warzywa i owoce, a także  składniki mineralne,
• spadek wydatku energetycznego – niska aktywność fizyczna, wynikająca ze stylu życia, podczas której człowiek realizuje jedynie minimum aktywności fizycznej potrzebnej do codziennego funkcjonowania.

Jednakże występowanie otyłości nie musi być bezpośrednio związane z  brakiem aktywności fizycznej i nadmierną ilością spożywanych pokarmów.

Otyłość może być również następstwem zaburzeń endokrynologicznych, zażywania leków czy uszkodzeń podwzgórza, ale także czynników genetycznych, które, jak podają źródła naukowe,  warunkują  występowanie otyłości wśród społeczeństwa w ok. 20% przypadków.

Jako czynniki przyczyniające się do rozwoju otyłości wymienia się również podłoże psychospołeczne i ekonomiczne. Badania pokazują, że otyłość występuje najczęściej wśród osób posiadających niższy status społeczno-ekonomiczny.

Czy jako społeczeństwo rozumiemy otyłość?

Nie da się ukryć, że w społeczeństwie otyłość jest „piętnowana”. Przekazy mediów i kampanie społeczne są czasem bardzo niespójne z nowoczesnymi dowodami naukowymi na temat metod jej leczenia.

Otyłość jest chorobą przewlekłą i taki przekaz należy społeczeństwu powtarzać do znudzenia. Nawracające błędne wyobrażenia o przyczynach otyłości są szkodliwe dla samej osoby chorej i w konsekwencji dla całego społeczeństwa.

Polskie Centra Dietetyczne propagują akcję „Pomagamy, nie oceniamy”, aby uwrażliwić na problemy społeczne, z którymi borykają się osoby otyłe i z nadwagą.

Z racji coraz to większej powszechności, otyłość spotyka się jednak stopniowo z coraz większym zrozumieniem w różnych częściach świata.

Przykładem może być Australia, gdzie w 2019 r. utworzono National Association of Clinical Obesity Services (NACOS), mające na celu umożliwienie szybkiego i sprawiedliwego dostępu do opieki medycznej pacjentów otyłych, by  skutecznie leczyć otyłość i jej powikłań.

Jak zrozumieć zwiększenie zachorowań na otyłość olbrzymią 3°?

W Polsce obserwujemy wzrost konsumpcji cukru, która przede wszystkim związana jest z systematycznie wzrastającym spożyciem napojów słodzonych cukrem. Badania dowiodły, że osoby spożywające napoje słodzone żyją średnio o 15 lat krócej.

Interwencje państw polegające np. na wprowadzeniu podatku cukrowego, ma doprowadzić do zmian nawykowych społeczeństwa.

Koszty ekonomiczne ponoszone na służbę zdrowia są dla budżetu państw ogromnym wyzwaniem, dlatego profilaktyka otyłości w postaci interwencji w kwestii zatrzymania rosnącej konsumpcji cukru, może odciążyć opiekę zdrowotną chociaż w tym zakresie.

Operacje bariatryczne uważane są za najskuteczniejszą metodę leczenia otyłości. Są one wskazane dla osób z otyłością olbrzymią o BMI  ≥ 40kg/m2. Pacjent może mieć też choroby współistniejące.  W wytycznych American Diabetes Association podkreślono, że możliwa jest także operacja bariatryczna u pacjentów z BMI 30–35 kg/m2 i niewystarczającą kontrolą glikemii.

Jak wspomniano wcześniej, należy pamiętać, że otyłość niesie za sobą ryzyko rozwoju również innych chorób, w konsekwencji prowadząc do  zmniejszenia liczby zgonów – jak wynika z obliczeń –  1 na 13 zgonów w Europie wiąże się z nadmierną masą ciała.

Redakcja

Źródła:

• • • 1. 1. 1. Australian Pharmacists. Advances in understanding obesity. https://www.australianpharmacist.com (stan z dn. 18.02.2021 r.).
            2. NFZ- zdrowe dane. Cukier, otyłość –konsekwencje. Przegląd literatury, szacunki dla Polski. https://zdrowedane.nfz.gov.pl stan z dn. 18.02.2021 r.).
            3. Ksiądzyna D., Szandruk M., Merwid-Ląd A., i wsp.: Otyłość jako czynnik modyfikujący farmakokinetykę leków. Gastroenterologia Polska. 2010. Vol. 17., No. 1, 63-71.
            4. Brill M.J., Diepstraten J., van Rongen A., et al.: Impact of obesity on drug metabolism and elimination in adults and children. Clin Pharmacokinet. 2012. Vol. 51, No. 5, 277-304.
            5. Tsigos C., Hainer V., Basdevant A.: Management of obesity in adults: European clinical practice guidelines. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2009. Vol. 5, No. 3, 87-98.
            6. Tarnowski W., Jaworski P.: Bariatric operations in clinical practice. Gastroenterologia Kliniczna. 2018. Vol. 10, No. 3, 93–101.
            7. Szymocha M., Bryła M., Maniecka-Bryła M.: Epidemia otyłości w XXI wieku. Zdrowie Publiczne. 2009. Vol. 119, No. 2, 207-212.