Na przestrzeni ostatnich lat diametralnie zmieniły się oczekiwania systemu zdrowia wobec farmaceutów. W wielu krajach coraz częściej stają się oni wsparciem i doradcą, a także elementem kluczowym w zintegrowanej opiece nad pacjentem. Farmaceuci już nie tylko realizują recepty i wydają odpowiedni lek, ale także informują chorego, co powinien zrobić, by cieszyć się zdrowiem. Współczesny farmaceuta powinien być autorytetem dla pacjentów, a informacje przez niego udzielane mają pomagać w powrocie do zdrowia i utrzymaniu go w dobrym stanie.

Podczas jednego ze zjazdów Federacji Farmaceutycznej FIP, poruszono pojęcie „Dobrej Praktyki Farmaceutycznej” inaczej zwanej „Dobrą Praktyką Apteczną”, gdzie nacisk został położony na to, aby farmaceuta stał się osobistym doradcą pacjenta, strażnikiem jego zdrowia.

Dobra Praktyka Farmaceutyczna/Apteczna z ang. Good Pharmacy Practice, zawiera przede wszystkim standardy pracy farmaceuty.

W pierwszej kolejności, w ramach Dobrej Praktyki Farmaceutycznej, ważne jest opracowanie indywidualnego planu leczenia, we współpracy z samym pacjentem i lekarzem prowadzącym, zwłaszcza u chorego stosującego leki dostępne na receptę.

Co jest ważne w tym procesie?

• Prowadzenie dokumentacji medycznej każdego pacjenta (zbieranie, zapisywanie, monitorowanie i przechowywanie wszystkich dodatkowych informacji medycznych dotyczących pacjenta), po uzyskaniu zgody chorego.
• Nadzór nad całością przyjmowanej przez pacjenta terapii lekowej, od momentu jej wdrożenia, aż do zakończenia.
• Nadzór nad efektywnością przeprowadzonej przez pacjenta terapii.
• Opracowanie ewentualnych alternatyw farmakologicznych.
• Każdorazowe informowanie pacjenta o sposobie dawkowania przepisanych mu leków.
• Udzielanie pomocy i wsparcie w wyborze leków z kategorii OTC (bez recepty; ang.: over the – counter drugs).
• Racjonalizacja stosowanej przez pacjentów farmakoterapii.
• Identyfikowanie potencjalnych lub rzeczywistych problemów lekowych.
• Prowadzenie akcji profilaktycznych, redukujących ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych.
• Prowadzenie działań edukujących pacjenta w odniesieniu do danej jednostki chorobowej.
• Poprawa jakości życia pacjenta.

W tym obszarze działań farmaceuty najważniejsza jest komunikacja z pacjentem, gdyż ma on wpływ na zwiększenie efektów leczenia i podejmowanie przez pacjenta właściwych decyzji dotyczących jego zdrowia. Priorytetowym dla przyszłości aptek zadaniem stanie się zatem opracowanie i powszechne wdrożenie zasad Dobrej Praktyki Farmaceutycznej. Jednym z ważnych form jej działania jest prowadzona przez farmaceutów opieka farmaceutyczna nad pacjentem, która zmierza do poprawy skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii.

Dobra Praktyka Apteczna powinna koncentrować się na profilaktyczno-edukacyjnej roli farmaceuty – wszak wyedukowany i świadomy pacjent będzie w przyszłości dużo mniej kosztowny niż dzisiaj. Wszelkie nieprawidłowości lub działania niepożądane mogą być przez farmaceutę w porę zauważone oraz skorygowane i/lub wyeliminowane. Rzeczywiste i skrupulatne przestrzeganie zasad prawidłowej Dobrej Praktyki Farmaceutycznej prowadzi do obniżenia ryzyka wystąpienia niepożądanych efektów leczenia i interakcji lekowych, przez co umieralność i chorobowość w społeczeństwie ulega ograniczeniu. Najistotniejszym celem opieki farmaceutycznej jest wywarcie na pacjenta wpływu, aby przestrzegał zaleceń lekarskich. Można to osiągnąć jedynie drogą bezpośredniej konwersacji z pacjentem, nawiązania przez farmaceutę swoistej więzi. Zaznaczyć należy, iż chory w trakcie wizyty u lekarza otrzymuje ogrom informacji na temat samej choroby, jak i proponowanej farmakoterapii. Starając się sprostać oczekiwaniom współczesnego pacjenta, farmaceuci na całym świecie wspomagają pracę aptek, m.in. analizując, monitorując i prowadząc badania ankietowe zadowolenia pacjenta (w ramach badań prowadzonych przez Związek Zawodowy Pracowników Farmacji).

Dobra Praktyka Apteczna to wychodzące naprzeciw potrzebom współczesnego farmaceuty wytyczne, które, prezentując standardy jakościowe i metody oceny jakości usług w aptekach, mają ułatwić farmaceutom wykorzystanie doświadczenia, wiedzy i autorytetu w kontaktach z pacjentem. Mam ogromną nadzieję, że praktyka ułatwi kontakt z pacjentem, umożliwi profesjonalne wykonywanie obowiązków doradcy pacjenta, a także wzmocni wizerunek farmaceuty jako „obrońcy zdrowia” poprzez realizowanie opieki farmaceutycznej, która rzeczywiście zapewni bezpieczeństwo terapii i przyniesie wymierne korzyści dla chorego.

Podkreślić należy, iż w ramach Dobrej Praktyki Farmaceutycznej najważniejsze są usługi świadczone przez farmaceutę, które zmierzać mają do poprawy nie tylko zdrowia pacjenta, lecz również jakości jego życia. Odbywa się to z reguły w ograniczonym wymiarze czasowym, jako że lekarz ma niewielką ilość czasu przeznaczoną na jednego pacjenta. Zdarza się, iż przekazane choremu wytyczne dotyczące leczenia (dawkowania/czasu terapii itp.) są dla zainteresowanego niejasne już w chwili opuszczania gabinetu. Jeśli pacjent nie uzyska fachowej porady w aptece, będzie zażywał zakupione leki, kierując się informacjami zdobytymi drogą internetową, radami znajomych itp.

Rolą farmaceuty jest bycie swoistym „łącznikiem” pomiędzy lekarzem, a pacjentem. Posiadana przez farmaceutę wiedza umożliwia doinformowanie chorego na temat przepisanej muterapii. Jeśli pacjent nie otrzyma fachowej pomocy ani w gabinecie lekarskim, ani w aptece, zdarza się, iż trafia do kolejnych lekarzy specjalistów. W konsekwencji otrzymuje recepty na coraz to nowe leki lub identyczne produkty lecznicze z taką samą substancją czynną. Ryzyko stosowania polifarmakoterapii jest olbrzymie – od niepożądanych i częstokroć groźnych dla zdrowia i życia interakcji różnych leków, po nasilenie działań niepożądanych wynikających ze zwielokrotnionego spożywania jednej substancji czynnej. Dobra Praktyka Farmaceutyczna jest niezbędna do zaistnienia opieki farmaceutycznej i możliwości rozwoju prawidłowej więzi pomiędzy farmaceutą a pacjentem.

Rola farmaceuty sprawującego opiekę farmaceutyczną w sposób właściwy polega na wychwyceniu każdego z przedstawionych zachowań i jego prawidłowej korekty/eliminacji. Znaczna część pacjentów nie ufa swojemu lekarzowi lub neguje jego zalecenia. Bezpośredni kontakt z farmaceutą i możliwość życzliwej i merytorycznej rozmowy bardzo często zmienia nastawienie pacjenta do konieczności stosowania zapisanych lekarstw. Poinformowanie chorego o prawdopodobnych skutkach „sporadycznej” terapii również podnosi wartość compliance.

O czym należy pamiętać?

• Systematyczna kontrola wszystkich leków przyjmowanych przez pacjenta.
• Dzięki rzetelnej dokumentacji stosowanej farmakoterapii, istnieje realne prawdopodobieństwo wykrycia nieprawidłowości związanych z terapią lekową i zapobieganie ewentualnym konsekwencjom.
• Systematyczna kontrola parametrów klinicznych umożliwia prawidłową ocenę skuteczności stosowanej przez pacjenta farmakoterapii.
• Opracowywanie indywidualnego schematu opieki terapeutycznej dla każdego pacjenta danej apteki.
• Tego typu plan powinien uwzględniać, zarówno występujące jednostki chorobowe, farmakoterapię przyjmowaną w przeszłości, jak i aktualny stan zdrowia oraz obecnie przyjmowane leki. Dzięki wspólnej analizie i kompilacji wszystkich wymienionych czynników możliwe jest opracowanie skutecznego planu profilaktyki i osiągnięcie pożądanej poprawy stanu zdrowia.

Dobra Praktyka Farmaceutyczna określa również stosunek farmaceuty do pacjenta. Charakteryzuje opiekę farmaceutyczną i umożliwia jej odróżnienie od jednorazowej porady aptecznej. Apteki realizujące wytyczne Dobrej Praktyki Aptecznej, a tym samym opieki farmaceutycznej, są ponadto zobowiązane do prowadzenia dokładnej i rzetelnej dokumentacji w odniesieniu do każdego prowadzonego pacjenta.

Dobra Praktyka Farmaceutyczna/Apteczna ma więc dwa główne cele pracy farmaceuty na rzecz:

• wzmacniania standardu obecności farmaceuty w zintegrowanej opiece zdrowotnej – farmaceuta ma za zadanie optymalizację farmakoterapii i zminimalizowanie działań niepożądanych związanych z nieprawidłową terapią lekową,
• pełniejszego wykorzystania wiedzy i misji farmaceuty.

dr n. farm. Piotr Merks

Materiał został opublikowany na łamach dodatku specjalnego Lideo do magazynu Farmakoekonomikia Szpitalna nr 45, pt. „Farmaceuta szpitalny w dobie cyfryzacji. Wpływ nowych technologii na proces farmakoterapii”